Türkçe Fütüvvetnâmelerde Kâmil İnsan Anlayışı:

Hatice Pehlivanlı

doi:10.55709/TSBSBildirilerDergisi.2.250

Hatice Pehlivanlı (Yüksek Lisans Öğrencisi) Kırıkkale Üniversitesi, Kırıkkale, Türkiye Yazar 0000-0002-7101-6611

DOI:

10.55709/TSBSBildirilerDergisi.2.250

Nasıl Atıf Yapılır

Pehlivanlı, Hatice . " Türkçe Fütüvvetnâmelerde Kâmil İnsan Anlayışı". TSBS Bildiriler Dergisi 2 (2022), https://doi.org/10.55709/TSBSBildirilerDergisi.2.250

Zotero Mendeley EN EndNote

İslam kültür ve medeniyetinin sonraki nesillere taşınmasında dinî-tasavvufî kurumların katkısı tartışılmaz bir gerçektir. İslam kültüründe çok önemli bir yere sahip kurumlardan biri de Fütüvvet Teşkilatıdır. Bu teşkilatın Anadolu’daki yansıması olan Ahîliğin kurallarının belirtildiği risaleler fütüvvetnâmelerdir. Tasavvufî kaynaklar arasında değerlendirilen fütüvvetnâmeler, aynı zamanda ahîliğin temel prensiplerinin kaynağını oluşturmaktadır. Dönemin ilmî geleneği gereği Arapça ve Farsça yazılan fütüvvetnâmeler daha sonra her kesim tarafından anlaşılabilir olması dolayısıyla Türkçe olarak kaleme alınmışlardır. 13-16. asırlarda Burgazî, Şeyh Seyyid Hüseyin İbn Gaybî ve Radavî gibi Türkçe olarak yazılan ve Ahî Teşkilatı çevresinde kaleme alınan fütüvvetnâmelerin dışında tercüme edilenler de bulunmaktadır. İstinsah edilerek günümüze kadar ulaşan Türkçe fütüvvetnâmelerde, Allah’ın ahlâkıyla ahlâklanmış ve O’nun sıfatlarıyla muttasıf olmuş bir birey yani insân-ı kâmil yetiştirme ideali yer almaktadır. Bu bağlamda Türkçe fütüvvetnâmelerde yer alan kâmil insan anlayışı incelenmiş, Ahîliğin eğitim sistemi dinî-tasavvufî, ahlâki ve meslekî yönleriyle ele alınmıştır. Tasavvuf anlayışında insân-ı kâmil Hakk ile halk arasında aracı konumundadır. Gerçek insân-ı kâmil, Hz. Peygamber’dir. Onun vârisi olan insân-ı kâmil ise bilgelik, merhamet, cömertlik, isâr, ahde vefâ, sevgi ve hoşgörü gibi tüm iyiliklerin bir sembolü olarak Allah’ın ahlâkıyla ahlâklanmış olması dolayısıyla ahlâkî kemâle sahip olan kişidir. Sûfilere göre insân-ı kâmil, mükemmelliğin ve tamlığın son sınırındaki insanî nefistir. Tasavvufî içeriğiyle dikkat çeken ve ahîliğin el kitapları olan Türkçe fütüvvetnâmelerde de resmedilen bu dinî-tasavvufi ve ahlâkî düşünce tarzının incelenmesi çalışmanın amacını oluşturmaktadır. Bu amaçla yapılan araştırmada fütüvvetnâmelerde yer alan fütüvvet ehlinin adâb-erkânı, ahlâkı ve meslek eğitimi prototip kişilik kâmil insan çerçevesinde ele alınmıştır. Nitel yöntemin uygulandığı çalışmada, Burgazî, Şeyh Seyyid Hüseyin İbn Gaybî ve Radavî Fütüvvetnâmeleri başta olmak üzere araştırmacılar tarafından neşredilen Türkçe Fütüvvetnâmelerden ve bu alanda yapılmış basılı kaynaklardan yararlanılmıştır. Yapılan araştırma sonucunda fütüvvet, Allah’ın sıfatıdır ve Hz. Âdem’den diğer peygamberlere geçerek Hz. Muhammed’de kemâle ermiştir. Peygamberlere özgü ahlâkî olgunluğun ve kemâle ermenin bir adı olan fütüvvetin, Kur’ân-ı Kerîm’de kıssaları geçen peygamberlere ve hadislere dayandırılarak âdab ve erkânı oluşturulmuştur. Ayrıca Hz. Âdem’den Hz. Peygamber’e kadar her peygamberin bir mesleği olduğu vurgulanmış, helal kazanç için meslek edinmek zorunlu tutulmuştur. Peygamberlerin mânevi şahsiyetinde gençler eğitime tabi tutulurken, Hz. Ali de Hz. Peygamber’den sonra bu ahlâki kemâlin temsilcisi olarak kıssalarla Türkçe fütüvvetnâmelerde yer almış, gençlerin eğitiminde kemâle ermeleri için örnek kişilik olarak öne çıkarılmıştır.

It is an indisputable fact that religious-sufistic institutions contribute to the transfer of Islamic culture and civilization to the generations. One of these institutions that occupies a critical place in Islamic culture is the futuwwa organization. The treatises which specify the rules of Akhism, the reflection of this organization in Anatolia, are referred to as futuwwatreatises. Being considered among Sufi sources, futuwwa treatises also form the basis for the key principles of Akhism. Initially written in Arabic and Persian due to the scholarly conventions of the period, futuwwa treatises were later written in Turkish, so that they could be understood by people from all walks of life. There are also translated treatises, along with those written by such scholars as Burghazi, Shaykh Sayyid Husayn Ibn Gaybī and Radawī in the Akhi Organization during 13^th to 16^th centuries. Turkish futuwwa treatises, which have survived to the present day through copying, are characterised with an ideal of raising the perfect human being (al-insān al-kāmil), an individual moralized with the morality of Allah and blessed with His attributes. Therefore, the notion of the perfect human being in Turkish futuwwatreatises was investigated, and the educational system of Akhism was discussed in terms of its religious-sufistic, moral and professional aspects. Considered from the lens of Sufism, the perfect human being is an intermediary between God and humans. The true perfect human being is Prophet Muhammad. His heir, the perfect human being, is a person who has reached moral perfection, due to being moralized with the morality of Allah as a symbol of all goodness, such as wisdom, mercy, generosity, altruism, keeping one’s promise, love and tolerance. According to the Sufis, the perfect human being is considered as the human nafs at the furthest boundary of perfection and completeness. The purpose of the present study is to investigate this religious-sufistic and moral way of thinking, which draws attention with its sufistic nature and is also depicted in Turkish futuwwa treatises, the handbooks of Akhism. In this study, the etiquette, morals and vocational training of the people of futuwwa in the futuwwa treatises were discussed based on the perfect human being, a prototype personality. Employing a qualitative methodology, this study used Turkish futuwwa treatises published by such scholars as Burghazī, Shaykh Sayyid Husayn Ibn Gaybī and Radawī, along with other printed sources in this field. The results of the study indicated that futuwwa is an attribute of Allah, and it was passed down from Adam to other prophets, reaching perfection in Prophet Muhammad. The etiquette and manners of futuwwa, which is a name reserved for the moral maturity and perfection unique to prophets, were specified based on the prophets whose stories are told in the Qur'ān and hadīths. Also, it was emphasized that every prophet from Prophet Adam to Prophet Muhammad had a profession, and it was deemed essential that prophets perform a profession for honest earnings. While young people are educated by imitating the spiritual personality of prophets, following Prophet Muhammad, Hazrat Ali was mentioned in Turkish futuwwa treatises as the representative of this moral perfection and was featured as an exemplary personality for the youth to achieve perfection in their education.