Bu çalışma, Orta Çağ Anadolu coğrafyasında hüküm süren Bizans ve Selçuklu medeniyetlerinin akıl sağlığına dair kavramsal çerçevelerini, tedavi yöntemlerini ve kurumsal yapılarını karşılaştırmalı olarak incelemektedir. Araştırma, her iki toplumun akıl hastalıklarını algılama biçimlerinin dini, kültürel ve bilimsel kökenlerini ortaya koymayı; tedavi pratiklerinin felsefi temellerini analiz etmeyi ve bu süreçte din-bilim etkileşiminin rolünü değerlendirmeyi amaçlar. Çalışmada nitel araştırma yöntemi benimsenmiş olup, birincil ve ikincil kaynaklar (tarihi metinler, tıp eserleri, vakfiyeler) karşılaştırmalı analizle ele alınmıştır. Araştırma bulguları, iki medeniyetin akıl sağlığına yaklaşımında belirgin farklılıklar olduğunu göstermiştir. Bizans İmparatorluğu’nda akıl hastalıkları, büyük ölçüde metafizik bir paradigma içinde değerlendirilmiş; ilahi ceza, şeytani musallat veya günahkârlıkla ilişkilendirilmiştir. Tedavi yöntemleri, manastır merkezli cin çıkarma (exorcismus), azizlere adak, kutsal su ve tılsım uygulamalarıyla şekillendiği görülmüştür. Örneğin epilepsi gibi hastalıklar “kutsal” kabul edilmiş ve tıbbi müdahaleden ziyade dini ritüeller ön plana çıkmıştır. Buna karşılık Selçuklular, İbn Sînâ ve Zekeriya er-Râzî gibi bilginlerin humoral teoriye dayalı psikofizyolojik yaklaşımlarını benimsemiş, akıl hastalıklarını bilimsel bir perspektifle ele almıştır. Bazı dârüşşifâlarda akıl hastaları için özel olarak tasarlanmış mimari yapılar olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu kurumlarda terapötik çevre (avlulu planlar, su sesi, yeşil alanlar) ve multidisipliner tedavi yöntemleri (müzik terapi, hidroterapi, bitkisel ilaçlar) uygulanmıştır. Ayrıca halk hekimliği ile entegre bir sistem geliştirilmiş; Mevlevî tekkelerinde manevi tedavi ve hacamat gibi uygulamalar da yaygınlık kazanmıştır. İki medeniyet arasındaki temel ayrım, Bizans’ta tıbbın teolojiye tabi olması, Selçuklular’da ise din ve bilimin koalisyon halinde çalışmasıdır. Selçuklu dârüşşifâları, cami ve kütüphanelerle birlikte külliyeler içinde konumlanarak bütüncül bir şifa ekosistemi sunmaktadır. Tanı yöntemlerinde de farklılıklar gözlemlenmiştir. Bizans’ta idrar ve nabız muayenesi büyüsel ritüeller eşliğinde yapılırken, Selçuklu’da İbn Sînâ’nın rasyonel protokolleri takip edilmiştir. Sonuç olarak, Orta Çağ Anadolu’sunda akıl sağlığına yaklaşım, medeniyetlerin epistemolojik temelleriyle şekillenmiştir. Bizans, metafizik açıklamaları merkeze alarak tedaviyi dini kurumlarla sınırlandırırken; Selçuklular, İslam tıbbının rasyonel mirasını kurumsallaştırarak psikosomatik bütünlüğü hedefleyen insani bir model geliştirmiştir. Bu model, disiplinlerarası bir terapötik ekosistemi yansıtarak, Orta Çağ dünyasının ileri akıl sağlığı uygulamalarından birini temsil etmektedir.