Türkiye Türkçesinde Bağlılık Kategorisinde Bağımlı Biçimbirimlerin Morfosemantiği Üzerine

Sabire Ceren Demir

doi:10.55709/TSBSBildirilerDergisi.2.192

Dr. Sabire Ceren Demir Millî Eğitim Bakanlığı 0000-0002-1092-8457

DOI:

10.55709/TSBSBildirilerDergisi.2.192

Nasıl Atıf Yapılır?

Demir, Sabire Ceren . "Türkiye Türkçesinde Bağlılık Kategorisinde Bağımlı Biçimbirimlerin Morfosemantiği Üzerine". TSBS Bildiriler Dergisi 2 (2022), https://doi.org/10.55709/TSBSBildirilerDergisi.2.192

Zotero Mendeley EN EndNote

Bu çalışmada görevli yapılar olarak telakki edilen bağımlı biçimbirimlerin anlam tamamlayıcıları olarak çalıştığı tezi savunulmuş, konuyu destekleyen bulgular “Bağlılık Kategorisi” özelinde ele alınmıştır. Bu açıdan çalışma morfoloji ve semantik arasındaki bağlantıların tespiti, bağımlı biçimbirimlerin semantik özelliklerinin dikkate alınması ve bütünsel bir bakış açısı oluşturması bakımından önem taşımaktadır. Ayrıca morfosemantik tasnif sunması bakımından yenilikçidir. Araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden tabakalı örnekleme yöntemi kullanılmış, örneklem olarak Türk Dil Kurumunun 2011 yılında bastığı Türkçe Sözlük’te madde başı olarak geçen, isimden isim yapan bağımlı biçimbirimleri almış sözcükler belirlenmiştir. Türkçe Sözlük taranarak tespit edilen sözlükbirimler ve bu sözcüklere gelen bağımlı biçimbirimler üzerinden “Bağlılık Kategorisi” oluşturulmuştur. “Bağlılık”, Türkçe Sözlükte “1. a. Bağlı olma durumu, merbutiyet: ‘Babama olan bağımlılığımdan ziyade, anneme duyduğum kızgınlıktan yaptım bunu.’ - Elif Şafak 2. a. Birine karşı, sevgi, saygı ile yakınlık duyma ve gösterme, sadakat.” (TS: 232) olarak tanımlanmaktadır. Bağlılık kategorisinde tespit edilen sözlükbirimlere bakıldığında kategorinin sözlük anlamından daha geniş olduğu görülmektedir ve kategorinin bazı bağımlı biçimbirimler ile oluştuğu gözlenmektedir. Ancak aynı biçimbirimi alsa bile sözlükbirimler arasında anlam farkı oluşmaktadır. Söz gelimi Türkçü, gelenekçi, barışçı, memleketçi, dernekçi, gösterişçi sözcükleri +CI biçimbirimini almış olsa da işaret ettikleri anlam kategorisi bakımından her biri diğerinden farklıdır. Bu farklılıklar gözetilerek “Bağlılık Kategorisi” yedi alt kategoriye bölünmüştür: Öğretiye Bağlı Olmayı İşaret Etme, Bağlısı Olmayı İşaret Etme, Yanlısı Olmayı İşaret Etme, Hedefi İşaret Etme, Üyesi Olmayı İşaret Etme, Temsilcisi Olmayı İşaret Etme, Düşkünlüğü İşaret Etme. Sözcüklere eklenerek bağlılık kategorisini oluşturan biçimbirimler şu şekilde tespit edilmiştir: +CI, +CIl, +dAş, +lI, +lIk. Araştırmada isimden isim yapan bağımlı biçimbirimlerin eklendikleri sözcüklerde belli anlam kategorileri oluşturduğu görülmüştür. Bu kategoriler genel bir başlık altında toplanabileceği gibi daha ayrıntılı bir inceleme ile alt anlam kategorilerine bölündüğü tespit edilmiştir. Böylece bağımlı biçimbirimlerin anlamsız yapılar olarak değil, aksine anlam kuran yapılar olarak değerlendirilmesi gerektiği düşünülmektedir.
* Bu çalışma Prof. Dr. Funda Toprak danışmanlığında 2022 yılında tamamlanan “Türkiye Türkçesinde İsimden İsim Yapan Bağımlı Biçimbirimlerin Morfosemantik İncelemesi” başlıklı doktora tezi esas alınarak hazırlanmıştır (Ankara: Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022).

In this study, the thesis was defended that nominal derivational morphemes, which are considered incumbent structures, work as meaning complements, and the findings supporting the subject are discussed in the "Loyalty Category". In this respect, the study is important in terms of determining the connections between morphology and semantics, taking into account the semantic properties of nominal derivational morphemes, and creating a holistic perspective. It is also innovative in that it offers morphosemantic classification. In the research, the stratified sampling method, one of the qualitative research methods, was used, and words with nominal derivational morphemes that make nouns from nouns were determined as a sample in the "Turkish Dictionary" published by the Turkish Language Institution in 2011. The "Loyalty Category" was created based on the lexemes determined by scanning the Turkish Dictionary and the nominal derivational morphemes corresponding to these words. "Loyalty Category" was created over the nominal derivational morphemes corresponding to the substantives. "Loyalty" means "1. a. The state of being attached, the affiliation 2. a. To show and show closeness to someone with love, respect, loyalty." (TS: 232). When we look at the lexemes determined in the loyalty category, it is seen that the category is wider than the dictionary meaning, and it is observed that the category is formed with some nominal derivational morphemes. However, even if they take the same morpheme, the meaning between the lexemes is different. For example, although the words Turkish, traditionalist, pacifist, hometown, associationist, and pretentious have taken the +CI morpheme, each one is different from the other in terms of the meaning category they refer to. Considering these differences, the "Loyalty Category" is divided into seven sub-categories: Pointing to Devotion to Doctrine, Pointing To Be Dependent, Pointing To Be Pro, Pointing Target, Pointing To Be A Member, Pointing To Be A Representative, Pointing to Suffering. The morphemes that form the loyalty category by being added to the words have been determined as follows: +CI, +CIl, +dAş, +lI, +lIk. In the research, it has been seen that nominal derivational morphemes that make nouns from nouns form certain meaning categories in the words they are added to. These categories can be grouped under a general title, or it has been determined that they are divided into sub-meaning categories with a more detailed examination. Thus, it is thought that nominal derivational morphemes should be evaluated not as meaningless structures but as structures that establish meaning.
* This study is extracted from the master thesis entitled "Morphosemantic Analysis of Dependent Morphemes Making Nouns in Turkey Turkish" supervised by Prof. Dr. Funda Toprak (Ankara: Yıldırım Beyazıt University, Institute of Social Sciences, Ph.D. Thesis, 2022).