Azerbaycan’da İlahiyat Eğitimi Theological Education in Azerbaijan
Öz
Bu bildiri Azerbaycan’da ilahiyat eğitiminde modernleşme döneminden sonra, özellikle de 19. yüzyıldan günümüze değin gerçekleşen tarihsel değişimi incelemektedir. 19. yüzyılın ilk yarısında Rusya’nın bölgeyi işgal etmesiyle birlikte ilahiyat eğitiminde hangi yönde değişimler yaşandığı ve bu değişimde etkili olan faktörler ele alınmaktadır. Aynı zamanda çarlık Rusya’sı sonrasında ateist ideolojiyi benimseyen Sovyetler döneminde Azerbaycan’da ilahiyat eğitiminin durumu ve bunun sonuçları araştırılmaktadır. Son olarak bağımsızlık döneminde Azerbaycan’da İlahiyat eğitimi politikaları ve bu politikaları şekillendiren toplumsal, siyasi, kültürel ve ideolojik faktörler incelenmektedir. Bildiri Azerbaycan’da ilahiyat eğitimi konusunu tarihsel süreklilik içerisinde ele almakta, her bir tarihsel dönemin bir önceki dönemden bağımsız olmadığı varsayımına dayanmaktadır. Çar Rusya’sı bölgeyi işgal etmeden önce yüksek din eğitiminde İslam dünyasının çeşitli ilim merkezleri tartışılmaz bir otoriteye sahipken, işgalden sonra uygulanan politikalarla birlikte bu ilim merkezlerine yönelenlerin sayısı kademeli olarak azalmıştır. Sovyet döneminde Azerbaycan’ın İslam dünyasındaki yüksek din eğitimi merkezleri ile bağı tamamen kopmuş, sadece çok sınırlı sayıda kişi Sovyet sisteminin denetimindeki Taşkent İslam Enstitüsü’nde yüksek din eğitimi alabilmiştir. Bağımsızlık döneminin ilk yıllarından itibaren Azerbaycan, toplumda İslam’a ilginin giderek artmasına karşın, bu ilgiyi karşılayacak ilahiyatçılar yetiştirme mekanizmasından yoksun olmanın yol açtığı sorunlarla boğuşmuştur. Bağımsızlığın ilk yıllarında Kafkasya Müslümanları Ruhani İdaresi’ne bağlı olarak Bakü İslam Enstitüsü kurulsa da söz konusu Enstitü ihtiyaçları karşılayan eğitim-öğretim faaliyeti konusunda başarı sağlayamamıştır. Bağımsızlığın ilk yıllarında Türkiye Diyanet Vakfı’nın (TDV) desteyi ile Bakü Devlet Üniversitesi’ne bağlı olarak kurulan ilahiyat fakültesi de bazı nedenlerden dolayı toplumun çoğunluğu tarafından yüksek din eğitimi alanında otorite bir kurum olarak kabul görmemiştir. Bu dönemde yüksek din eğitimi için İslam dünyasındaki belli ilim merkezleri yoğun şekilde tercih edilir olmuştur. Fakat bu durum siyasi, ideolojik, kültürel vb. sorunları da beraberinde getirmiş, İslam dünyasının sorun ve çelişkileri oradan mezun olan ilahiyatçılar tarafından adeta Azerbaycan’a ithal edilmiştir. 2018 yılında Cumhurbaşkanı kararnamesiyle yüksek din eğitim ve öğretimini gerçekleştirmek üzere, Azerbaycan toplumunun dini mezhepsel yapısını dikkate alan ve devlet politikalarıyla uyum içerisinde faaliyet göstermesi hedeflenen Azerbaycan İlahiyat Enstitüsü kurulmuştur. Aynı yıl Bakü İslam Üniversitesi’nin ve TDV’nin desteyi ile kurulan İlahiyat fakültesinin eğitim öğretim faaliyetine son verilmiştir. Azerbaycan İlahiyat Enstitüsü ülkede din görevlileri hazırlayan tek yüksek din eğitimi kurumu olarak faaliyetini sürdürmektedir. Sonuç olarak son iki yüzyılda Azerbaycan’da İlahiyat eğitiminde ciddi değişimler hatta kırılmalar yaşandığını ve bu sürecin ülkede gerçekleşen siyasi ve ideolojik süreçlerle yakından ilişkili olduğunu söyleyebiliriz.
This paper examines the historical change in theology education in Azerbaijan after the modernization period, especially from the 19th century to the present. In the first half of the 19th century, with Russia's occupation of the region, the changes in theology education and the factors that were effective in this change are discussed. At the same time, the situation of theological education in Azerbaijan and its results are investigated during the Soviet period, which adopted atheist ideology after the tsarist Russia. Finally, the theological education policies in Azerbaijan during the independence period and the social, political, cultural, and ideological factors that shape these policies are examined. While the various scientific centers of the Islamic world had an indisputable authority in higher religious education before the Tsar's Russia invaded the region, the number of those who turned to these science centers gradually decreased with the policies implemented after the occupation. During the Soviet period, Azerbaijan's ties with the higher religious education centers in the Islamic world were completely severed, and only a very limited number of people were able to have higher religious education at the Tashkent Islamic Institute, which was under the control of the Soviet system. Since the first years of the independence period, Azerbaijan has struggled with the problems caused by the lack of a mechanism to train theologians to meet this interest, despite the increasing interest in Islam in the society. Although the Baku Islamic Institute was established under the Caucasus Muslims Spiritual Administration in the first years of independence, the Institute could not achieve success in educational activities that meet the needs. In the first years of independence, the theology faculty, which was established under the Baku State University with the support of the Turkiye Diyanet Foundation (TDF), was not accepted as an authoritative institution in the field of higher religious education by the majority of the society for some reasons. In this period, certain education centers in the Islamic world became intensely preferred for higher religious education. However, this situation brought along political, ideological, cultural, etc., problems, and the problems and contradictions of the Islamic world were imported to Azerbaijan by theologians who graduated from there. In 2018, by the Presidential decree, the Azerbaijan Theology Institute was established to realize higher religious education and training, taking into account the religious sectarian structure of the Azerbaijani society and aiming to operate in harmony with state policies. In the same year, the education and training activities of the Faculty of Theology which were established with the support of TRF and Baku Islamic University were terminated. Azerbaijan Institute of Theology continues its activities as the only higher religious education institution in the country that prepares religious officials. As a result, we can say that in the last two centuries, there have been serious changes and even breaks in theology education in Azerbaijan, and this process is closely related to the political and ideological processes taking place in the country.
Anahtar Kelimeler:
Din Eğitimi, Yüksek Din Eğitimi, Din Sosyolojisi, İlahiyat Eğitimi, Azerbaycan, Azerbaycan İlahiyat Enstitüsü
Religious Education, Higher Religious Education, Sociology of Religion, Theological Education, Azerbaijan, Azerbaijan Institute of Theology
Sunum Videosu
Lisans
Telif Hakkı (c) 2022 Doç. Dr. Behram Hasanov
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.