Türk Hanedanları Tolunoğulları ve İhşîdîler Hâkimiyetinde Kudüs ve Mescid-i Aksâ

Adnan Kara

doi:10.55709/TSBSBildirilerDergisi.2.98

Dr. Adnan Kara Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Ankara, Türkiye 0000-0003-0424-9615

DOI:

10.55709/TSBSBildirilerDergisi.2.98

Nasıl Atıf Yapılır?

Kara, Adnan . "Türk Hanedanları Tolunoğulları ve İhşîdîler Hâkimiyetinde Kudüs ve Mescid-i Aksâ". TSBS Bildiriler Dergisi 2 (2022), https://doi.org/10.55709/TSBSBildirilerDergisi.2.98

Zotero Mendeley EN EndNote

Dünyanın kadîm şehirlerinden Kudüs’ün, üç semavi din olan Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslâmiyet için kutsiyeti haiz dini bir merkez olması, önemini biraz daha artırdığı gibi pek çok saldırıya ve istilaya maruz kalmasına da yol açtığı söylenebilir. İnsanlık tarihi bakımından da önemli olan bu şehrin İslâm’ın ilk kıblesi olması, Mekke ve Medine’den sonra ibadet maksadıyla yolculuk yapılabilecek üç harimden biri kabul edilmesi açısından Müslüman yöneticiler tarafından ayrıca bir iktidar ve güç mücadelesi bağlamında ele alındığı belirtilmelidir. Kudüs ve Mescid-i Aksâ, Hulefa-i Raşidîn, Emevîler ve Abbâsîlerin idaresinde iki buçuk asır kaldıktan sonra bağımsız hareket eden Türk valileri tarafından kurulan Kahire merkezli hanedanlarca yaklaşık altmış yıl boyunca idare edilmiştir. Abbâsîler’in iktidar gücünün zayıfladığı dönemlerde Mısırda Tolunoğulları hanedanını kuran Ahmed b. Tolun’un 264/878’de Filistin’i almasıyla birlikte Kudüs ve Mescid-i Aksâ’nın idaresi bundan böyle yaklaşık iki asır kadar Kahire merkezli devletlerin idaresinde kalmıştır. Kudüs’ün kontrol edilmesi sonuçta her iki hanedana iki önemli şey kazandırmıştır. İktidarlarının meşruiyetlerine zemin hazırladığı gibi kendilerinin Abbâsî halifeliği nezdinde kabul görmelerine de yardımcı olmuştur. Filistin ve dolayısıyla Kudüs hakkında siyasî iktidarların ya da dinî otoritelerin birbirleriyle mücadeleleri bir yana bu şehir, Fâtımîler’le Karmatîler ve Cerrâhîler başta olmak üzere çeşitli bedevî kabileler arasındaki güç mücadelesine de sahne olmuştur. Daha ziyade klasik İslâm tarihi kayaklarından yararlanılarak kaynak taraması yöntemiyle hazırlanan bu çalışmada, Kudüs ve Mescid-i Aksâ özelinde Türk valiler tarafından kurulan Tolunoğulları ve İhşîdîler’in iktidarında yaklaşık bir asır kadar olan süre zarfında siyasî-idarî, dinî, tarihî ve kültürel gelişmelerin analiz edilmesi amaçlanmıştır. Kudüs ile alakalı pek çok araştırma olmakla birlikte bu iki hanedan dönemleri özelinde çalışmaların yeterli olmadığı değerlendirilmiştir. Bu araştırma, alandaki mevcut çalışmalara katkı sunmak amacıyla hazırlanmıştır.

It can be said that the fact that Jerusalem, one of the ancient cities of the world, is a sacred religious center for the three heavenly religions, Judaism, Christianity, and Islam, increases its importance a little more and also causes it to be exposed to many attacks and invasions. It should be noted that this city, which is also important with regard to human history, is handled by Muslim rulers, especially in the context of a potency and power struggle in terms of being the first qibla of Islam and one of the three sanctuaries where one can travel for worship after Mecca and Medina. After two and a half centuries under the rule of Hulafā-i Rāshidīn, Umayyads, and Abbasīds, it was ruled for about sixty years by dynasties based in Cairo, founded by Turkish governors who acted independently. After Ahmad b. Tulun's conquest of Palestine in 264/878, who established the Tulunids dynasty in Egypt during the weakening of the Abbasid power, the administration of Jerusalem and Masjid al-Aqsā, was remained under the administration of the Cairo-based states for about two centuries. Controlling Jerusalem ultimately brought two important things to both dynasties. Not only prepare the ground for the legitimacy of their power, but also it helped them to be accepted by the Abbasid caliphate. Apart from the struggles of political powers or religious authorities about Palestine and Jerusalem, this city also witnessed the power struggle between various Bedouin tribes, especially the Fatimids, the Qarmatians, and the Jarrahis. In this study, which was prepared by the method of literature review by using classical Islamic historical sources, it was aimed to analyze the political-administrative, religious, historical, and cultural developments for about a century during the rule of Tulunids and Ihshidies, which were established by Turkish governors in Jerusalem and Masjid al-Aqsā. Although many studies related to Jerusalem, it has been evaluated that the studies in these two dynasties are insufficient. This research has been prepared to contribute to the current studies in the field.