Yaşlılık ve Dini Başa Çıkma: Ömür Dediğin Programı Örneği Religious Coping at Old Age: ‘Ömür Dediğin’ TV Programme As An Example
Özet
Yaşlılık, yaşamın diğer dönemlerine göre fizyolojik, bilişsel ve psikososyal değişimlerin daha da belirginleştiği bir dönemdir. Bu dönemde vücudun fonksiyonel kapasitesinde düşüş yaşanmakta, bilişsel olarak bellek ile ilgili sorunlarla karşılaşılabilmektedir. Bununla birlikte yaşlılık döneminde daha yakın bir ihtimal olarak değerlendirilen ölüm, aile üyeleri ve yakınların vefatı, yaşanan rol kayıpları ile yalnızlık karşılaşılan bazı psikososyal sorunlardandır. Bu bağlamda çalışmanın temel problemini yaşlı bireylerin karşılaştıkları psikososyal sorunların tespiti ve bu sorunlarla başa çıkma sürecinin din psikolojisi bakış açısı ile değerlendirilmesi oluşturmaktadır. Nüfus yapısında yaşanan değişime bağlı olarak ülkemiz ve dünya yaşlı nüfus oranı, gün geçtikçe artmaktadır. Bu kapsamda yaşlı bireylerin psikososyal sorunlarının neler olduğu ve bu sorunlarla başa çıkma sürecinde hangi metotların öne çıktığı psikoloji ve din psikolojisi bilimi ile yaşlı bireylerle çalışmalar yürüten ilgili kamu ve sivil toplum kuruluşlarına veri sunacak olmasından dolayı önem arz etmektedir. Çalışmada, “Ömür Dediğin” programı özelinde yaşlı bireylerin karşılaşmış oldukları psikososyal sorunların tespiti ve bu sorunlarla başa çıkma sürecinde başta dini olmak üzere ne tür başa çıkma etkinliklerinin rol oynadığını ortaya koymak amaçlanmaktadır. Bu çalışma kapsamında, yaşlı katılımcıların konuk olarak yer aldığı "Ömür Dediğin" programı doküman olarak ele alınmış ve incelenmiştir. Nitel araştırma deseninde kullanılan amaçlı örneklem tekniği ile ilgili program bölümleri tespit edilmiştir. Bu kapsamda çalışmanın grubunu “Ömür Dediğin” programının 20.10.2023 tarihi itibariyle yayınlanan 315 bölümünün tamamı, örneklemini ise “Ömür Dediğin” programının 45 bölümü oluşturmaktadır. Çalışmada elde edilen görüşlerin analizinde, tematik ve betimsel içerik analizi tercih edilmiştir. Araştırma sonuçlarına göre ölüm kaygısı, bir başkasına muhtaç olma, yalnızlık, eş veya çocukların vefatı ve yakın aile üyelerinin (eş, çocuk) süreğen hasta olmalarına bağlı olarak devamlı bakımlarını gerçekleştirmenin yaşlı bireyler tarafından zor ve sıkıntılı bir süreç olarak algılandığı değerlendirilmiştir. Yaşanılan sorunlara bağlı olarak başvurulan başa çıkma metotlarının da farklılaşabildiği görülmekle birlikte bu süreçte dinin önemli bir başa çıkma kaynağı olduğu görülmüştür. Kader inancı, dua, sosyal destek, ahiret inancı, şükür algısı, imtihan algısı, dini kitap okuma etkinlikleri ve sabrın başlıca başvurulan dini başa çıkma etkinlikleri olduğu tespit edilmiştir. Yaşlı bireyler, karşılaştıkları problemlerle başa çıkma sürecinde dini başa çıkma unsurlarından yararlanmalarının yanı sıra farklı başa çıkma metotlarından da faydalanmaktadırlar. Buna göre; daha fazla sosyalleşme çabası içerisinde olma, iş ve meşguliyet edinme, duygu ve düşüncelerini yazılı metinlere aktarma, doğaya yönelme, hatıra ve rüya da öne çıkan bazı başa çıkma metotları olarak belirlenmiştir.
* Bu çalışma, Prof. Dr. Behlül Tokur danışmanlığında 2024 yılında tamamlanan “Yaşlı Bireylerin Hayat, Din ve Değer Algıları ile Başa Çıkma Süreçleri Üzerine Bir Araştırma: Ömür Dediğin Programı Örneği” başlıklı yüksek lisans tezi (Ankara: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı) esas alınarak hazırlanmıştır.
Old age is a period when physiological, cognitive and psychosocial changes become more evident compared to other periods of life. During this period, there is a decrease in the body's functional capacity. Besides, memory-related cognivite problems may be encountered. However, death, which is considered a closer possibility at old age, death of family members and relatives, loss of roles and loneliness are some of the psychosocial problems encountered. In this context, the main problem of the study is to identify the psychosocial problems faced by elderly individuals and to evaluate the process of coping with these problems from the perspective of religious psychology. Due to the change in the population structure, the rate of elderly population in our country and the world is increasing day by day. In this context, what the psychosocial problems of elderly individuals are and what methods come to the fore in the process of coping with these problems are important as it will provide data to the science of psychology and religious psychology and to relevant public and non-governmental organizations that work with elderly individuals. In the study, specific to the program "Ömür Dediğin" ıt is aimed to identify the psychosocial problems faced by elderly individuals and to reveal what kind of coping activities, especially religion, play a role in the process of coping with these problems. Within the scope of this study, the "Ömür Dediğin" program, in which elderly participants appeared as guests, was handled and examined as a document. Program sections related to the purposeful sampling technique used in the qualitative research design were identified. In this context, the group of the study consists of all 315 episodes of the "Ömür Dediğin" program broadcast as of 20.10.2023 and the sample consists of 45 episodes of the "Ömür Dediğin" program. In analyzing the opinions obtained in the study, thematic and descriptive content analysis was preferred. According to the results of the research, it was evaluated that carrying out continuous care was perceived as a difficult and troublesome process by elderly individuals due to death anxiety, needing someone else, loneliness, death of spouse or children, and chronic illness of close family members (spouse, children). Although it is seen that the coping methods used may differ depending on the problems experienced, religion has been seen to be an important coping source in this process. It has been determined that belief in fate, prayer, social support, belief in the afterlife, gratitude, perception of test, and reading religious boks, patience are the main religious coping activities used. Elderly individuals benefit from religious coping elements as well as different coping methods in the process of coping with the problems they encounter. Accordingly, making an effort to socialize more, getting a job and occupation, transferring feelings and thoughts to written texts, turning to nature, memory and dreams were determined as some prominent coping methods.
* This article is extracted from my master thesis entitled “A Research on Elderly Individuals’ Life, Religion and Value Perceptions and Coping Proceses: The Example of Program Ömür Dediğin”, which was completed in 2024 under the supervision of Prof. Dr. Behlül Tokur (Ankara Yıldırım Beyazıt University, Institute of Social Sciences, Department of Philosopy and Religious Studies).
Anahtar Kelimeler:
Sunum Videosu
Referanslar
- Abanoz, Süleyman. “Türkiye’de Yapılan ‘Dinî Başa Çıkma’ Konulu Araştırmalar Hakkında Bir Değerlendirme”. Eskiyeni 40 (20 Mart 2020), 407-429. https://doi.org/10.37697/eskiyeni.673386
- Ayten, Ali. Tanrı’ya Sığınmak / Dini Başa Çıkma Üzerine Psiko-Sosyal Bir Araştırma. İstanbul: İz Yayıncılık, 3. Basım, 2021.
- Baltaş, Zuhal - Baltaş, Acar. Stres ve Başaçıkma Yolları. İstanbul: Remzi Kitabevi, 39. Basım, 2022.
- Çelik, Emine Sena. Çocuğu Vefat Eden Anneler Üzerine Din Psikolojisi Bağlamında Nitel Bir Araştırma. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
- Durak, Mithat. "Yaşlılık Döneminde Psikososyal ve Bilişsel Gelişim”. Yetişkinlik ve Yaşlılık Gelişimi ve Psikolojisi, ed. Hasan Bacanlı – Şerife Işık. 205-235. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık, 5. Basım, 2019.
- Ekşi, Halil. Başaçıkma, Dini Başaçıkma ve Ruh Sağlığı Arasındaki İlişki Üzerine Bir Araştırma. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2001. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=eWa9Z0Uw9YA3kV_VByUXRA&no=_Cuz7swLlhj5cfHMa56Tdw
- Erikson, Erik H. Childhood and Society. New York: Norton Company, 1950.
- Eryücel Sema. Yaşam Olayları ve Dini Başa Çıkma. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=-WpGanHpyTdAZnesL6cj-A&no=5U5nEf-DbX7B-b-kCu31UA
- Gürsu, Orhan. “Yurt Dışında Yapılan Din ve Yaşlanma Çalışmaları Üzerine Bir İnceleme”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 26/1 (15 Haziran 2022), 395-414. https://doi.org/10.18505/cuid.1052238
- Hood, Ralph W Jr. The Psychology Of Religion. New York: The Guildford Press, 4. Basım, 2009.
- Hökelekli, Hayati. Din Psikolojisine Giriş. İstanbul: Dem Yayınları, 7. Basım, 2020.
- Hökelekli, Hayati. Ölüm, Ölüm Ötesi Psikolojisi ve Din. İstanbul: Dem Yayınları, 2. Basım, 2017.
- Işık, Zehra. Ebeveyni Ölen Yetişkinlerde Dini Başa Çıkma. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=qifvuvzGpEjWJ3Er3P0NKA&no=9sVreeihL-0e2ya-LpRkNg
- Karaca, Faruk. Din Psikolojisi. Trabzon: Eser Ofset Matbaacılık, 2. Basım, 2015.
- Karaca, Faruk. Dini Gelişim Psikolojisi. İstanbul: Kitapyurdu Doğrudan Yayıncılık, 1. Basım, 2022.
- Kılavuz, M. Akif. “Batı Kültüründe Yaşlanma Dönemi Yalnızlık Duygusunu Azaltma ve Arkadaş İlişkilerini Geliştirme Açısından Dinî Etkilerin Önemi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/2 (01 Haziran 2005), 25-39. https://dergipark.org.tr/tr/pub/uluifd/issue/13489/162984
- Koç, Mustafa. “Gelişim Psikolojisi Açısından Yaşlılık Döneminde Ruhsal Gelişim”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1/12 (01 Haziran 2002), 287-304. https://dergipark.org.tr/tr/pub/erusosbilder/issue/23745/252944
- Korkmaz, Sezai vd. “Dini Başa Çıkma, Şükür, Takdir Etme, Endişe ve Anksiyete İlişkisi”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/2 (15 Eylül 2023), 738-766. https://doi.org/10.51702/esoguifd.1305224
- Murat, Ayşe. Yas ve Dini Başa Çıkma: Bir Klinik Örneklem Değerlendirmesi. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018. http://acikerisim.erdogan.edu.tr/xmlui/handle/11436/134
- Onur, Bekir. Gelişim Psikolojisi Yetişkinlik-Yaşlılık-Ölüm. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları, 12. Basım, 2021.
- Pargament, Kenneth I., The Psychology of Religion and Coping: Theory, Research, Practice. New York: The Guildford Press, 1. Basım, 1997.
- Pargament, Kenneth I. vd., “Religion and The Problem-Solving Process: Three Styles of Coping". Journal for the Scientific Study of Religion 27/1 (1988), 90-104. https://doi.org/10.2307/1387404
- Santrock, John W. “İleri Yetişkinlik Döneminde Sosyo-Duygusal Gelişim”, çev. Zehra Uçanok, Life-Span Development (Yaşam Boyu Gelişim Gelişim Psikolojisi), çev. ed. Galip Yüksel. 592-617. (Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 13. Basımdan Çeviri, 2012).
- Sarı, Semra. Yaşlılık Döneminde Yalnızlıkla Başa Çıkmada Dinin Rolü. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=KSfu-SrZpTfe4lOnjW4Igg&no=WHIWgqe4RYe2dSlFo_-A4g
- Saygılı, Sefa. Yaşlılık Psikolojisi. İstanbul: Türdav Yayınları, 1. Basım, 2017.
- Tokur, Behlül. İmtihan Psikolojisi. Ankara: Fecr Yayınevi, 2. Basım, 2020.
- Tokur, Behlül. Klasik ve Güncel Konularıyla Din Psikolojisi. Ankara: Son Çağ Yayınları, 1. Basım, 2020.
- Tokur, Behlül. Stres ve Din. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2. Basım, 2018.
- TÜİK, Türkiye İstatistik Kurumu . İstatistiklerle Yaşlılar, 2023 (27 Mart 2024). https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Yaslilar-2023-53710
- WHO, World Health Organization . Active Ageing A Policy Framework. Madrıd: Noncommunicable Diseases and Mental Health Cluster Noncommunicable Disease Prevention and Health Promotion Department Ageing and Life Course, 2002. https://extranet.who.int/agefriendlyworld/wp-content/uploads/2014/06/WHO-Active-Ageing-Framework.pdf
- Yapıcı, Asım. “Güdü ve İçerik Açısından Çocuk Duaları ve Dualara Yansıyan Sorunlar”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD) 5/2 (01 Haziran 2005), 57-93. https://dergipark.org.tr/tr/pub/cuilah/issue/4169/54634
- Yavuz, Kerim. Günümüzde İnancın Psikolojisi. Ankara: Boğaziçi Yayınları, 1. Basım, 2013.
- Yıldız, Ayşe. Yaşlılık ve Yaşlı Bakışı: Ömür Dediğin Programı Örneği. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=ZBMhUXrbLxq7hm0DaMOwXw&no=kx48sm81dgOALN816kMF8A
- Yılmaz, Merve Sefa - Mermutlu, Ayşe. “Yaşlı Bireylerde Yaşlılık Algısı ve Ölüm Kaygısı”. Olgu Sosyoloji Dergisi 2/1 (30 Haziran 2023), 47-58. https://doi.org/10.58632/olgusos.1309328