Tirmizî'nin el-Câmiʿu’ṣ-Ṣaḥîḥ Eserinde Hadisleri Tercih Metodu: Siyer Bâbı Örneği

Cihan Zeybek

doi:10.55709/TSBSBildirilerDergisi.514

Cihan Zeybek (Doktora Öğrencisi) Yermük Üniversitesi, İrbid, Ürdün Yazar 0009-0009-0669-5388

DOI:

Nasıl Atıf Yapılır

Zeybek, Cihan . "Tirmizî'nin el-Câmiʿu’ṣ-Ṣaḥîḥ Eserinde Hadisleri Tercih Metodu: Siyer Bâbı Örneği". TSBS Bildiriler Dergisi 3 (2023), 261-264, https://doi.org/10.55709/TSBSBildirilerDergisi.514

Zotero Mendeley EN EndNote

Tirmizî'nin el-Câmiʿu’ṣ-Ṣaḥîḥ’i Kütüb-i Sitte içerisinde yer alan en önemli kitaplardan biri olarak kabul edilmektedir. Tirmizî kitabına almış olduğu hadisler ve illetleri hakkında Ebû Zür‘a er-Râzî (ö. 264/878), Buhârî (ö. 256/870), ve Dârimî (ö. 255/869) gibi dönemin önemli muhaddislerine sorular yöneltip bunları kitabında zikretmiştir. Tirmizî kitabını yazdıktan sonra birçok farklı bölgeye gönderip oradaki meşhur ulemânın takdirlerini kazanmıştır. Kendisi de eseri üzerindeki bu güvenilirliğe işaret sadedinde “Kimin evinde bu kitap bulunursa onun evinde konuşmakta olan Peygamber var demektir” sözünü söylemiştir. Tirmizî hadislerin sıhhatine zarar veren ve tespit edilmesi zor olan kusurları çok iyi ayırt etmiş ve ilel ilminde önemli katkıları olan bir âlimdir. İlel alanında telif ettiği eserler ile ne kadar güçlü bir hadis tenkitçisi olduğunu ortaya koymuştur. En önemli eseri olan el-Câmiʿu’ṣ-Ṣaḥîḥ adlı hadis kitabında rivayetler arasında tercihler yaparak adeta bu alandaki derin vukufiyetini uygulamalı olarak da ispat etmiştir. Bu çalışmanın Tirmizî’nin bu yönünün ortaya çıkarılmasına katkıda bulunması hedeflenmektedir. Her müellif kitabını bir amaç için yazar. Bu amacı ise izlediği metodlarla ortaya koyar. Bu anlamda bir müellifin kitabını kaleme alırken izlediği metodları ortaya çıkarmak onun gayesini de ortaya çıkarmak anlamına gelir. Tirmizî kitabını fikhî bâblara göre tertip etmiş ve ilk olarak ihtilaflı veya illetli hadisi zikredip daha sonra sahih olan rivayeti vermiştir. Hadis kitaplarının metodlarını çalışan İslâm ulemâsı Tirmizî'nin kitabında kullanmış olduğu birçok farklı metodu zikretmişlerdir. Hadisleri tekrar etmesi, metin ve senedlerdeki ihtisârı, râviler hakkında cerh ve ta’dîl bilgilerine yer vermesi, hadisin sıhhat derecesini belirtmesi, hadis hakkında farklı mezheblerin ve ulemânın görüşlerine temas etmesi gibi metodlar bunlardan bazılarıdır. Bu çalışmada Tirmizî'nin hangi kriterlere göre hadisleri tercih ettiğine dair metodunu Siyer bâbı özelinde ele alınmakradır. Kaynak olarak başta el-Câmiʿu’ṣ-Ṣaḥîḥ üzerine yapılmış şerhler ile ilel, cerh ve ta’dîl kitaplarına başvurulmuştur. Bu şerhler arasında Ebû Bekir İbnü’l-Arabî (ö. 543/1148) tarafından kaleme alınan ʿÂriżatü’l-aḥveẕî fî şerḥi’t-Tirmiẕî, Keşmirî’nin (ö. 1933) el-Arfu’ş-Şezi Şerh-i Sahihu’t-Tirmizî, Mübârekfûrî’nin (ö. 1934) Tuḥfetü’l-aḥveẕî bi-şerḥi Câmiʿi’t-Tirmiẕî, gibi eserler yer almaktadır. İlel türü kaynaklarda ise başta Tirmizî'nin (ö. 279/892) el-ʿİlelü’ṣ-Ṣaġīr’i ve sonra Ahmed b. Hanbel’in (ö. 241/855) Kitâbü’l-ʿİlel ve maʿrifeti’r-ricâl adlı eseri vardır. Cerh ve ta’dîl konusunda ise İbn Ebû Hâtim er-Râzî’nin (ö. 327/938) el-Cerh ve’t-Ta‘dîl isimli eserine müracaat edilmiştir. Ele alacağımız siyer bölümünde yetmiş hadis zikredilmiştir. Bu hadisler tek tek incelenerek Tirmizî'nin hadisler arasındaki tercih sebepleri tespit edilmiş ve Siyer bölümünde yer alan 8 tane hadiste tercih yaptığı görülmüştür. Bunlara örnek olarak Ebü’l-Bahterî’nin Selmân el-Fârisî’den yapmış olduğu rivayeti inkıtâ sebebiyle illetlendirip, diğer muttasıl rivayetleri tercih etmiştir. Bir diğer örnek ise Abdullah b. Ömer kanalıyla gelen ganimetlerin dağıtılması ile ilgili rivayeti ravileri sika olduğu için kabul etmiş ve Mücemmi‘ b. Câriye, İbn Abbas ve Ebu Amre rivayetinde zayıf ve mechul raviler olduğundan dolayı tercih etmemiştir. Sonuç olarak hadisleri tercih ederken onların muttasıl, munkatı‘, merfû, mevkuf, sahih veya zayıf olması ya da fıkhi açıdan amel edilip edilmemesi gibi hususları göz önünde bulundurduğunu söyleyebiliriz.

Tirmidhī's al-Jāmiʿ al-Ṣaḥīḥ is considered to be one of the most important books in the Kutub al-Sittah. He asked questions about the hadiths and their ilal (the unclear, hidden problematic defects of the narration) that includes in his book to important muhaddith of his period such as Abū Zur'a al-Rāzī (d. 264/878), al-Bukhārī (d. 256/870), and al-Dārimī (d. 255/869) and mentioned these questions in his book. After complied his book, Tirmidhī sent it to many different regions and gained the appreciation of famous scholars there. He pointed to the reliability of his work when he said, "Whoever has this book in his house means there is a Prophet speaking in his house." Tirmidhī is a scholar who has distinguished very well the defects that harm the authenticity of hadith and are difficult to detect, and who has made important contributions to the science of ilal. With his works in the field of ilal, he showed that he was a strong critic of hadith. In his most important work, al-Jāmiʿu ṣ-Ṣaḥīḥ, he demonstrated his deep knowledge in this field by making preferences between narrations. This study aims to contribute to revealing this aspect of Tirmidhī. Every author writes his book for a purpose. He reveals this purpose through the methods that he follows. In this sense, revealing the methods followed by an author in writing his book means revealing his purpose. Tirmidhī composited his book according to the fiqh chapters and first mentioned the hadith that was in dispute or hadith with a problem and then mentioned the saheeh narration. Islamic scholars who have studied the methods of hadith books have mentioned many different methods that Tirmidhī used in his book. Repetition of hadiths, his specialization in the text and sanad, including jarh and ta'dīl information about the narrators, stating the degree of authenticity of the hadith, and touching upon the opinions of different sects and scholars about the hadith are some of these methods. This study examines Tirmidhī's methodology regarding the criteria according to which he prefers hadiths with a special focus on the chapter of Siyar. The primary sources were the commentaries on al-Jāmiʿu al-Ṣaḥīḥ and the books of ilal, cerh, and taʿdīl. Among these commentaries are ʿAriżat al-Aḥwadhī fī sharḥ al-Tirmidhī by Abū Bakr Ibn al-ʿArabī (d. 543/1148), al-Kashmirī's (d. 1933), al-Arfu al-Shazi Sharh al-Ṣaḥīḥ al-Tirmidhī, and al-Mubārakfūrī's (d. 1934) Tuḥfat al-aḥwazī bi-sharḥi Jāmiʿi al-Tirmidhī. As for the Ilāl type of sources, the first one is al-Tirmidhī's (d. 279/892) al-ʿIlāl al-Ṣaġīr, followed by Ahmad b. Ḥanbal's (d. 241/855) Kitāb al-ʿIlāl wa maʿrifat al-ricāl. On the subject of Jarh and Ta'dīl, Ibn Abū Hātim al-Rāzī's (d. 327/938) al-Jarh wa't-Ta'dīl was consulted. Seventy hadiths were mentioned in the chapter of siyar, which we will discuss. These hadiths were analyzed one by one to determine the reasons for Tirmidhī's preference among the hadiths, and it was seen that he made a preference for 8 hadiths in the Siyar section. As an example of these, he has mentioned the unclear, hidden problematic defects of al-Bahṭarī's narration from Salmān al-Fārisī due to the incompleteness of the narration and preferred the other complete narrations. Another example is that he accepted the narration about the distribution of the spoils through 'Abdullah b. 'Umar because its narrators were thika', and he did not prefer the narration of Mujammi' b. Jariyah, Ibn 'Abbas, and Abu 'Amrah because they were weak and unknown narrators. As a result, we can say that when he prefers hadiths, he takes into account whether they are muttaasıl, munkati', marfū, mawquf, Ṣaḥīḥ or weak, or whether they can be acted upon in terms of fiqh.