Çoklu Evren Panteizmi ve Kötülük Problemi: Yujin Nagasawa Örneği Multiverse Pantheism and the Problem of Evil:The Case of Yujin Nagasawa

Panteizm, Tanrı’nın evrenle özdeş olduğunu savunan bir Tanrı tasavvurudur. Bundan dolayı panteizmin temel doktrinlerinden biri monizmdir. Panteizm, kötülüğün varlığını reddederek kötülüğü bir yanılsama olarak tanımlar. Fakat çevremizde insana acı ve ıstırap veren doğal ve ahlaki pek çok kötülükler gözlemlenebilir. Bu durumda özellikle monizmi savunan panteistlerin, evrendeki her bir kötülüğün Tanrı’nın bir parçası olduğunu kabul etmek zorunda kalacağı ve evrenin Tanrı olduğu konusundaki eleştirilere tatmin edici bir yanıt veremeyeceği öne sürülür. Bundan dolayı panteizm için alternatif bazı yorumlar yapılmaya çalışılmıştır. Çoklu evren görüşü bunlardan biridir. Yujin Nagasawa (doğ. 1975), çoklu evren (multiverse) panteizminin kötülük problemine monist panteizmden daha cazip olduğunu iddia ederek çoklu evren panteizminin diğer panteizme yapılan itirazlardan kaçındığını savunur. Bu çalışmamızda çoklu evren düşüncesinin panteizme uygunluğu ve kötülük problemine getirdiği bazı çözümler değerlendirilmeye çalışılmıştır. Bunun için öncelikle panteizm, monizm, çoklu evren ve kötülük problemi başta olmak üzere konuyla ilişkili gördüğümüz bazı kavramlara da yer verilerek çalışmanın kavramsal çerçevesi çizilmiştir. Daha sonra panteizmin çoklu evren düşüncesi ile uygunluğu tartışılarak çoklu evren panteizminin kötülük meselesine getirdiği açıklamalar, bazı panteist savunmalar, çözüm önerileri ve bunların tutarlılığı ele alınarak yapılan eleştiriler sonuç kısmında değerlendirilmiştir. Bazı felsefeciler çoklu evren panteizmini monistik panteizmin çözemediği sorunlara bir alternatif olarak önermişlerdir. Fakat bu düşüncenin panteizm açısından tutarlı olamayacağı, panteizmin gözlemleyebildiğimiz tek evreni kabul ettiği için doğrulanması veya yanlışlanması muhtemel olmayan modellerden uzak durduğu söylenebilir. Çalışmada temel olarak şu sonuçlara ulaşılmıştır: Çoklu evrenlerin varlığının mümkün olup olmadığı sorunu panteist olarak bilinen Spinoza (1632-1677) tarafından, birden fazla dünyanın varlığı kesin bir dille reddedilir. Metinlerinde tek bir dünya olmakla birlikte dünyanın sayısız tarzlarda ifade bulduğunu, dolayısıyla her tekil varlığının da sayısız tarzda ifade bulduğunu öne sürer. Buradan çoklu evren görüşüne bir kapı araladığı düşünülse de “düşünen cevherle uzamlı cevherin tek ve aynı cevher olduğu” unutulmamalıdır. Dolayısıyla, Tanrı’nın düşünce ve uzam sıfatları altında ifade edilen bir dünya tasavvuru bilfiil var olan dünya olduğu iddia edilir.

* Bu çalışma Prof. Dr. M. Sait REÇBER danışmanlığında 2023 tarihinde tamamladığımız “Panteizm ve    Kötülük Problemi” başlıklı doktora tezi esas alınarak hazırlanmıştır (Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara, Türkiye, 2023).