Tasavvuf Klasiklerinin Değer Eğitimi ile Münâsebeti: er-Riʿâye li-ḥuḳūḳillâh’taki Riya Çözümlemeleri The Relation of Sufi Classics to Value Education: Analysis Riyā in Al-Ri ʿāyah li-ḥuqūq Allah
Özet
Bu çalışma, tasavvuf klasikleri ile değer eğitimi arasında irtibat kurmayı konu edinmektedir. Değer eğitimi, bizatihi önem arz etmekle birlikte okul öncesi, ilk ve orta öğretimde akademik başarıyı bütünleyen bir unsur olarak da gösterilebilir. Değer kavramı, davranış ile yakından ilgilidir. Etkili bir değer eğitimi, kişinin doğruyu yanlıştan ayırma yeteneğini geliştirir, tutum ve davranışlarına referans olur. Ancak ayrıntılı olarak etüt edilmeyen bir değerin, karar verme sürecine ve davranışa etki etmesi zordur. Değerler hakkında derinlemesine bir kavrayışa kavuşmak için müracaat edilecek yazılı kaynaklar arasında edebî metinlerin, sosyolojinin, antropolojinin, ahlak felsefesinin yanı sıra tasavvuf literatürünün bazı verimleri de bulunabilir. Nitekim bir tür “Müslüman bilgeliği” olarak niteleyebileceğimiz tasavvuf, Türkistan’dan Balkanlar’a uzanan bir coğrafyada dil, kültür, sanat ve mimariyle birlikte ahlak ve değer dünyasına da katkıda bulunmuştur. Tasavvuf eserlerini bu gözle okumak, tasavvuf literatürü ile değer eğitimi arasında bir kesişim alanı teşkil edebilir. Çalışma, anılan türden bir irtibatın mümkün ve işlevsel olduğunu göstermeyi amaçlamaktadır. Çalışmada, nitel araştırma yöntemlerinden literatür taraması ve karşılaştırma yöntemleri kullanılmıştır. Tebliğ metni, tasavvuf ilminin ilk yazılı kaynaklarından biri olarak bilinen Hâris el-Muhâsibî’nin (öl. 243/857) er-Riʿâye li-ḥuḳūḳillâh ve’l-ḳıyâm bihâ isimli eserindeki riya çözümlemeleri ile sınırlandırılmıştır. Ele alınan ilgili bölüm incelenerek, tasavvuf klasikleri ile değer eğitimi arasındaki ilişki ağının bir kısmı tespit edilmiştir. Söz konusu ilişkinin, özellikle değerlerin doğrudan öğretimi, değer geliştirmeci yaklaşım, değer analizi ve karakter eğitimi gibi yaklaşımları uygulamak için teorik dayanak sunabileceği gösterilmiştir. Keza, örneklemden yola çıkarak, değer eğitiminde uygulanacak yöntem arayışlarına, tasavvuf klasiklerinin nitelikli bir destek tedarik etme kabiliyeti taşıdığı iddia edilmiştir. Özellikle müellifin riya bahsinde “tahlîs” kavramıyla çizdiği çerçeve, değer eğitimi için bir yönteme dönüşme potansiyeli taşımaktadır. Çalışma, bu gerekçeleri öne sürerek, değer eğitimcilerine tasavvuf düşüncesinden yararlanmayı önermektedir. Sonuç olarak, Hâris el-Muhâsibî’nin er-Riʿâye li-ḥuḳūḳillâh ve’l-ḳıyâm bihâ adlı eserindeki riya çözümlemelerine bakarak, değer eğitiminin hem planlama safhasında hem de uygulama aşamasındaki teorik ve pratik kimi çözümler için tasavvuf klasiklerinin geniş olanaklar sunabileceğini söylemek mümkündür.
* Bu çalışma 4. Türkiye Sosyal Bilimler Sempozyumu’nda sözlü olarak sunulan “Tasavvuf Klasiklerinin Değer Eğitimi ile Münâsebeti: er-Riʿâye li-ḥuḳūḳillâh’taki Riya Çözümlemeleri” adlı bildirinin içeriği geliştirilerek üretilmiş hâlidir.
This study examines the connection between Sufi classics and value education. Value education is an important element that completes academic success from preschool to secondary education. The concept of value is closely related to behavior, and effective value education develops one's ability to distinguish right from wrong and serves as a reference for attitudes and behaviors. However, it is difficult for a value that has not been studied in depth to influence the decision-making process and behavior. Literature, sociology, anthropology, moral philosophy, and Sufi literature can be sources to gain a deep understanding of value. As a "Muslim wisdom", Sufism has contributed to the realm of ethics and values, along with language, culture, art, and architecture, in a geography stretching from Turkistan to the Balkans. Reading Sufi works from this perspective can create an intersection between Sufi literature and value education. The study aims to demonstrate that such a connection is possible and functional. Qualitative research methods, literature review, and comparison were used in the study. The text is limited to the analyses of riyā (hypocrisy) in the work titled Al-riʿāyah li-ḥuqūq Allah wa'l-ḳiyām bihā by Al-ḥarith Al-muḥāsibī (d. 243/857), one of the earliest written sources of Sufism. By examining the relevant section, a part of the network of relationships between Sufi classics and value education was determined. It is shown that this relationship can provide a theoretical basis for implementing approaches such as direct teaching of value, value-developing approach, value analysis, and character education. Additionally, it is claimed that Sufi classics can provide qualified support for the search for methods to be applied in values education based on the sample. Especially the framework drawn by the author with the concept of "taḫlīṣ" (purification) in the discussion of riyā has the potential to transform into a method for value education. The study recommends that value educators benefit from Sufi thought based on these reasons. In conclusion, looking at the analyses of riyā in Al-ḥarith Al-muḥāsibī's work titled Al-riʿāyah li-ḥuqūq Allah wa'l-ḳiyām bihā, it is possible to say that Sufi classics offer wide opportunities for theoretical and practical solutions in both the planning and implementation stages of value education.
Anahtar Kelimeler:
Sunum Videosu
Referanslar
- Aḥmed b. Ḥanbel. Müsnedü’l-İmâm Aḥmed b. Ḥanbel. thk. Şuʿayb el-ʾArnaʾûṭ - ʿÂdil Murşid öl. dğr. 50 Cilt. Beyrut: Muʾessesetu’r-Risâle, 1421/2001.
- Cevizci, Ahmet. Paradigma Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları, 8. Basım, 2013.
- Buḫârî, Muḥammed b. İsmâʿîl. Ṣaḥîḥu’l-Buḫârî. thk. Muṣṭafa Dîb el-Buġâ. 7 Cilt. Dımaşk: Dâru İbn Kes̱îr; Dâru’l-Yemâme, 5. Basım, 1414/1993.
- Güngör, Erol. Değerler Psikolojisi. Amsterdam : Hollanda Türk Akademisyenler Birliği, 1993.
- Göcen, Gülüşan. “Bir Değer Eğitimi Örneği Olarak Şükür Günlükleri”. Değerler ve Eğitimi Uluslararası Sempozyumu 26-28 Kasım 2004 İstanbul. ed. Recep Kaymakcan vd. 2/238-259. İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi, 2015.
- Ḥâkim, en-Nîsâbûrî. el-Mustedrek âle’s-Ṣaḥiḥayn. thk. Muṣṭafâ ʿAbdulḳâdir ʿAṭâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1411/1990.
- Hasan Bacanlı, M. Ali Dombaycı. “Değer Eğitiminde Değer Boyutlandırma Yaklaşımı”. Değerler ve Eğitimi Uluslararası Sempozyumu 26-28 Kasım 2004 İstanbul. ed. Recep Kaymakcan vd. 2/889-912. İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi, 2015.
- Kuçuradi, Ioanna. Etik. Ankara : Türkiye Felsefe Kurumu, 1996.
- Muhasibî, Haris. er-Riâye Nefis Muhasebesinin Temelleri. çeöl. Şahin Filiz ve Hülya Küçük. İstanbul: İnsan Yayınları, 2014.
- Muhasibi, Haris el-. el-Akl ve Fehmü’l-Kur’ân Akıl ve Kur’an’ın Anlaşılması. çeöl. Veysel Akdoğan. İstanbul : İşaret Yayınları, 2004.
- Coşkun Keskin, Sevgi - Söylemez, Hatice. “Değer Eğitiminde Okul Aile İşbirliğinde Veliler Eğitimin Neresinde?” Değerler ve Eğitimi Uluslararası Sempozyumu 26-28 Kasım 2004 İstanbul. ed. Recep Kaymakcan vd. 2/307-349. İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi, 2015.
- Türkçe Sözlük. 2 Cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu, 8. Basım, 1998.