Dil ve Anlam Özellikleri Bakımından Göktürk Harfli Yazıtlardaki Renk Adlarının Tatar ve Başkurt Türkçelerindeki Karşılıklarının İncelenmesi

Saadet Keser

doi:10.55709/TSBSBildirilerDergisi.2.245

Saadet Keser (Yüksek Lisans) Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi, Niğde, Türkiye Yazar 0000-0002-2604-2431

DOI:

10.55709/TSBSBildirilerDergisi.2.245

Nasıl Atıf Yapılır

Keser, Saadet . "Dil ve Anlam Özellikleri Bakımından Göktürk Harfli Yazıtlardaki Renk Adlarının Tatar ve Başkurt Türkçelerindeki Karşılıklarının İncelenmesi". TSBS Bildiriler Dergisi 2 (2022), https://doi.org/10.55709/TSBSBildirilerDergisi.2.245

Zotero Mendeley EN EndNote

Bu çalışma Göktürk metinlerindeki renk adlarının Tatar ve Başkurt Türkçesindeki karşılıklarını ve bunların ses ve anlam değişimlerini saptamak amacıyla hazırlanmıştır. Çalışmamızın kapsamı içerisinde Orhun Yazıtları (Bilge Kağan, Kül Tigin ve Tonyukuk) ile Eski Uygur dönemi yazıtlarından Çoyr, Kül İç Çor, Ongin, Suci, Şine Usu, Tes ve Taryat Yazıtları yer almaktadır. Göktürk metinlerindeki “Aq, Azman, Boz, Qara, Qızıl, Kök, Sarığ, Toruğ, Ürüñ, Yağız, Yaşıl” renk adları taranarak, Tatar ve Başkurt Türkçelerindeki karşılıkları sözlükler yardımıyla bulunmuştur. Bunun için; Tatarca-Türkçe, Türkçe-Tatarca, Başkurtça-Türkçe ve Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri sözlükleri taranmıştır. Ayrıca Tatar ve Başkurt Dillerinin diyalekt sözlüklerinden de faydalanılmıştır. Söz konusu adların Tatar ve Başkurt Türkçelerindeki ses ve anlam değişimleri incelenmiştir. Renk adları anlamı korunan, anlamı genişleyen, sözcük değişimi görülen, ses değişimi olmayan, anlamı daralan, anlamı değişen durumlarına göre incelenip söz konusu değişiklikleri tespit edilmiştir. Göktürk metinlerinde yer alan 11 adet renk adlarından Tatar Türkçesinde ses değişimi olan 8 adet, anlamı korunan 3 adet, anlamı genişleyen 5 adet sözcük tespit edilmiştir. Sözcük değişimi görülen, ses değişimi olmayan, anlamı daralan ve anlamı değişen sözcük tespit edilememiştir. Göktürk metinlerinde yer alan 11 adet renk adlarından Başkurt Türkçesinde ses değişimi olan 8 adet, anlamı korunan 3 adet, anlamı genişleyen 5 adet sözcük tespit edilmiştir. Sözcük değişimi görülen, ses değişimi olmayan, anlamı daralan ve anlamı değişen sözcük tespit edilememiştir. Sadece Başkurt Türkçesinde ve sadece Tatar Türkçesinde görülen sözcük tespit edilememiştir. Her iki lehçede de görülmeyen 2 adet sözcük tespit edilmiştir. Çalışmamızın sonucu olarak Göktürk metinlerinde yer alan 11 adet renk adlarının hem Tatar Türkçesinde hem de Başkurt Türkçelerinde kullanımlarının olduğunu görmekteyiz. Ses ve anlam değişiklikleri olsa da hala kullanılmaya devam etmektedirler.

This study has been prepared to determine the Tatar and Bashkir Turkish equivalents of color names in Gokturk texts and their sound and meaning changes. Within the scope of our study, there are Orkhon Inscriptions (Bilge Kagan, Kul Tigin, and Tonyukuk) and Old Uyghur period inscriptions Çoyr, Kül İç Çor, Ongin, Suci, Şine Usu, Tes and Taryat Inscriptions. The color names “Aq, Azman, Boz, Qara, Qızıl, Kök, Sarığ, Toruğ, Ürüñ, Yağız, Yeşil” in the Göktürk texts were scanned and their equivalents in Tatar and Bashkir Turkish were found with the help of dictionaries. For this, Tatar-Turkish, Turkish-Tatar, Bashkir-Turkish, and Comparative Turkish Dialects dictionaries were scanned. In addition, dialect dictionaries of Tatar and Bashkir languages were also used. The sound and meaning changes of these names in Tatar and Bashkir Turkish were examined. Color names were examined according to their meanings, meanings that were preserved, meanings expanded, word changes were observed, no sound changes were observed, their meanings were narrowed and their meanings changed, and the changes in question were determined. Among the 11 color names in the Göktürk texts, 8 words with sound changes, 3 words whose meaning is preserved, and 5 words whose meaning is expanded in Tatar Turkish were determined. Words with a word change, no sound change, narrowing in meaning, and changing meaning could not be determined. Among the 11 color names in the Göktürk texts, 8 words with sound changes, 3 words whose meaning is preserved, and 5 words whose meaning is expanded in Bashkir Turkish have been identified. Words with a word change, no sound change, narrowing in meaning, and changing meaning could not be determined. The word, which is seen only in Bashkir Turkish and only Tatar Turkish, could not be determined. Two words that are not seen in both dialects have been identified. As a result of our study, we see that 11 color names in Gokturk texts are used both in Tatar Turkish and Bashkir Turkish. Although there are changes in sound and meaning, they still continue to be used.