İbn Tufeyl’de Din Dili ve İdrak Mertebeleri The Language of Religion and The Levels of Understanding in Ibn Tufail
Özet
İnsanlık tarihi boyunca din kavramı tüm toplumlar arasında büyük öneme sahip olmuş ve her topluluk kendisine ait inançlar bütünü içerisinde yaşamışlardır. Tanrı-Evren-İnsan kavramları ve birbirleri ile olan ilişkileri hem dinin hem de felsefe ilminin konuları arasında yer almıştır. Bundan dolayı din ile felsefe kimi zaman birbirleri ile çatışma durumuna getirilmiş kimi zaman ise bu iki ilmin birbirleri ile uyumundan bahsedilerek, birbirlerini destekler nitelikte oldukları ifade edilmiştir. Çalışmamızda İbn Tufeyl’in Hay b. Yakzân eseri merkeze alınarak burada kullanılan din dili ve idrak dereceleri ele alınmıştır. Ayrıca din-felsefe ilişkisi, tarihi süreç içerisinde değerlendirilerek yeni bir din dilinin imkânı bu bildirimizin ana konusu olmuştur. Bu araştırmamızda Hay b. Yakzân eseri eşliğinde yeni bir din dilinin imkanını müzakereye açarak bunun önemi üzerinde durduk. Çünkü bizler din ile felsefe arasındaki uyumun ve birlikteliğin sağlanabilmesinin ön koşulu olarak ayrışma/çatışma dilinin terkedilerek, uzlaşmacı/birleştirici yeni bir din dilinin gerekliliğini düşünüyoruz. Bu sebepledir ki literatürde bulunan çalışmaların dışında felsefe-din ilişkisine İbn Tufeyl ve Hay b. Yakzân penceresinden bakarak yeni bir din dilini, idrak mertebelerini dikkate alarak temellendirdik. Böylece gerek İslam felsefesi alanına gerekse diğer ilişkili alanlara ufak da olsa bir katkı sağlamayı hedefledik. Bu bildirimizde felsefe-din birlikteliğinin neden önemli olduğu üzerinde durularak çatışmacı/dışlayıcı bir din dilinin kullanılmasının olumsuz ve tehlikeli yönleri ortaya konulmaya çalışılmıştır. Çözüm olarak ise filozofumuzun eserinde kullanmış olduğu ‘din dili’ ve ‘farklı insan idrakleri’ kavramları üzerinde durularak yeni bir din dilinin, felsefe-din uyumunun sağlanması açısından önemli olduğu belirtilmiştir. Bu çalışmada öncelikle din dili bağlamında konuyla ilgili İbn Tufeyl’in Hay b. Yakzân eseri ele alınmıştır. Daha sonra günümüze kadar gelen süreçte yayınlanmış olan temel kaynaklar, makaleler, konuyla ilgili yayınlanmış olan doktora ve yüksek lisans tezleri taranmıştır. Toplanan tüm bu veriler nitel araştırma yöntem ve teknikleri kullanılarak konu ele alınmış ve değerlendirilmiştir. Sonuç olarak tarihi süreçte din ve felsefenin birbirleri ile uyumundan bahsedenlerin yanı sıra her iki ilmin yan yana olamayacağını savunanlar da olmuştur. Her insanın farklı idrak düzeyi vardır. Bu sebepledir ki yeni bir din dilinin geliştirilmesi, din ve felsefe alanına büyük katkı sağlayacağı gibi her insanın da anlam dünyasına daha iyi hitap edebilmemizi sağlayacaktır.
* Bu çalışma 4. Türkiye Sosyal Bilimler Sempozyumu’nda sözlü olarak sunulan “İbn Tufeyl’de Din Dili ve İdrak Mertebeleri” adlı bildirinin içeriği geliştirilerek üretilmiş hâlidir.
Throughout human history, the concept of religion has been of great importance among all societies and each community has lived within its own set of beliefs. The concepts of God-Universe-Human and their relations with each other have been among the subjects of both religion and philosophy. For this reason, religion and philosophy have sometimes been brought into conflict with each other, and sometimes it has been stated that these two sciences are in harmony with each other and that they support each other. In our study, Ibn Tufail's Hayy bin Yaqzān is taken as the center and the language of religion and the levels of understanding used here are addressed. In addition, the relationship between religion and philosophy has been evaluated in the historical process and the possibility of a new language of religion has been the main subject of this paper. In this research, we discussed the possibility of a new religious language in the light of Hayy bin Yaqzān and emphasized the importance of it. Because we think that the language of conflict should be abandoned as a prerequisite for the harmony and unity between religion and philosophy, and a new reconciliatory religious language is necessary. For this reason, apart from the studies in the literature, we looked at the relationship between philosophy and religion from the perspective of Ibn Tufail and Hayy bin Yaqzān and grounded in a new language of religion by taking into account the levels of understanding. By this way, we aimed to make a small contribution to both the field of Islamic philosophy and other related fields. In this paper, we emphasize why the unity of philosophy and religion is important and we have tried to reveal the negative and dangerous aspects of using a confrontational language of religion. As a solution, the concepts of 'language of religion' and different human understanding used by our philosopher in his work are emphasized and it is stated that a new language of religion is important in terms of ensuring the harmony between philosophy and religion. In this study, first of all, Ibn Tufail's Hayy bin Yaqzān is addressed in the context of the language of religion. Then, the basic sources, articles, doctoral and master's theses published on the subject were reviewed. All these collected data were addressed and evaluated using qualitative research methods and technics. As a result; in the historical process, there have been those who talk about the compatibility of religion and philosophy as well as those who argue that both sciences can't be side by side. Each person has a different level of understanding. For this reason, the development of a new language of religion will make a great contribution to the field of religion and philosophy, and will enable us to better address the world of meaning of every human being.
Anahtar Kelimeler:
Sunum Videosu
Referanslar
- Akyol, Aygün. “Kitlelerin Tahakkümüne Karşı Bireysel Yönetim”. çev. Mevlüt Uyanık- Aygün Akyol. Tedbiru'l-Mütevahhid/Bireysel Yönetim Okumaları. ed. İclal Arslan. 191-226. Ankara: Elis Yayınları, 4. Basım, 2022.
- Attar, Samar. İbn Tufeyl’in Modern Batı Düşüncesi Üzerindeki Etkisi. çev. Ayşenur Alper. İstanbul: Albaraka Yayınları, 2021.
- Aybakan Salıya, Derya. “Plotinus’un Hayatı, Kişiliği ve Felsefî Üslûbu Üzerine Kısa Bir Deneme’’, Kaygı Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi 26 (Bahar 2016), 144-157. https://doi.org/10.20981/kuufefd.30589
- Fârâbî. İdeal Devlet. çev. Ahmet Arslan. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 15.Basım, 2022.
- Fârâbî. İlimlerin Sayımı. çev. Mevlüt Uyanık-Aygün Akyol. Ankara: Elis Yayınları, 3.Basım, 2019.
- İbn Rüşd. Faslu’l-Makâl/Felsefe ve Din Uyumu. çev. Mevlüt Uyanık- Aygün Akyol. Ankara: Elis Yayınları, 3.Basım, 2019.
- İbn Tufeyl. Hayy bin Yakzân. çev. Onur Özatağ. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2021.
- İnce, Abdullah. “İbn-i Tufeyl ve Jean Jacques Rousseau’da Eğitim Düşüncesi”. Usul İslam Araştırmaları Dergisi 21 (2014), 67-102.
- Karabela, Mehmet K. “Cedel ile Burhân Arasında: İbn Tufeyl’in Hayy b. Yakzân Adlı Eseri Üzerinden Klasik Dönem Sonrası İslam Düşünce Tarihini Okumak”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 54-2 (2013), 77-93. https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000001391
- Kutluer, İlhan. "İbn Tufeyl". TDV İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/ibn-tufeyl (18.08.2024).
- Öztürk, Murat. “İbn Tufeyl’in Doğaya Dönük Eğitim ve Felsefe Anlayışını Aktardığı Hay bin Yakzan Adlı Felsefi Romanı Üzerine Bir İnceleme”. Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi 12-1/23 (Ocak 2015), 1-8.
- Söylemez, İlknur. “Hay b. Yakzan ve Robinson Crusoe Adlı Eserlerin Tarihsel Fenomenolojik Açıdan İncelenmesi”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi 56 (Şubat 2021), 207-231. https://doi.org/10.29288/ilted.995972
- Taşkın, Süleyman. “Aristoteles’te Evrenin Ezeliliği Problemi”. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 12 (Eylül 2023), 1630-1640. https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1342664
- Türker, Ömer. “Hayy b. Yakzan: İnsanlık Adasında Yalnız Bir Hakikat Yolcusu”. Sosyoloji Dergisi 3/18 (Ocak 2009), 195-204.
- Vural, Mehmet (ed.). İslam Felsefesinin Sorunları. Ankara: Elis Yayınları, 2. Basım, 2021.
- Yıldız, Mustafa. “İbn Tufeyl’de İnsan Doğasının Fizik ve Metafizik Kaynakları”. Felsefe Dünyası Dergisi 53 (Ocak 2011), 65-91.