Huldyrich Zwingli’nin Martin Luther ile Ayrıştığı Konular ve Teolojisi Huldrych Zwingli's Disagreements with Martin Luther and His Theology

Çalışmamız İsviçre Reformu öncülerinden Huldyrich Zwingli’nin (ö. 1531) reform önderlerinden Martin Luther’den ayrıldığı iki önemli teolojik husus olan Ekmek Şarap Ayini ve Vaftiz sakramentleri hakkında görüşlerinin incelenmesi üzerinedir. Çalışmamız ile Luther ve Calvin gibi reform sürecinin önde gelen teologlarına nispeten özellikle Türk akademyasında üzerine yeterince müstakil çalışma yapılmayan bir teolog olan Zwingli hakkındaki bu eksikliği doldurma konusunda bir katkı sağlamak, daha sonra yapılacak çalışmalara da bir temel teşkil edilmesi amaçlanmıştır. Araştırmamızda metodolojik olarak Zwingli’nin görüşleri, öncelikle eserleri üzerinden Luther’in görüşleri ile karşılaştırmalı incelemesi şeklinde çalışılmıştır. Ayrıca Zwingli ve teolojisi üzerine yurtiçi ve yurtdışı yapılmış çalışmalar üzerinden de değerlendirmelerde bulunulmuştur. Zwingli'nin teolojik görüşleri hayatı boyunca düşünce dünyasını etkilemeye devam eden şu üç faktör tarafından şekillendirildi: İsviçre yurtseverliği, Erasmus hümanizmi ve skolastisizm. Erasmus’un düşünceleri Zwingli’nin teolojik fikirlerinin çerçevesini çizmekteydi. Ona göre Erasmus, Kutsal Yazıları skolastisizmden kurtarmıştı. Bu düşüncenin etkisi ile Zwingli skolastik değil hümanist bir teoloji görüşü ortaya koydu. Luther’e benzer şekilde Papalık adına askerlik yapmaya ve endüljansa karşı çıktı. Bu reformist fikirleri sonucunda 1522 yılında kendisini izleyenler ile birlikte Katolik Kilisesi’nden ayrıldı. Her ne kadar Reform hareketi esas olarak Martin Luther’in çabası olarak görülse de Zwingli’nin de ortaya koyduğu görüşler Reform sürecinin başarıya ulaşmasına önemli katkılar koydu. Reformun bu iki önemli isimi Luther ile Zwingli’nin farklı düşündüğü teolojik konuların başında Ekmek Şarap Ayini (Evahristiya Sakramenti) gelmekteydi. Luther, ayinin, ayindeki sözlerin ve uygulamanın literal olarak anlaşılması gerektiğini savunurken; Zwingli ise tüm bunların sembolik olarak değerlendirilmesi gerektiğini, Ekmek Şarap Ayini inanların İsa’nın tabiatını ve inananlar için yapmış olduğu işleri simgelediğini savundu. Zwingli’ye göre ayinin sembolik olması kutsiyetine engel olmayıp ayine saygı gösterilmesi gerektirmekteydi. Zwingli, ayin için kullanılan “sacramentun” kelimesini etimolojik olarak değerlendirdi ve kelimenin kökeninden hareketle birliğe katılma olarak mana verdi. Bu manada değerlendirildiğinde Ekmek Şarap Ayini ile inanan İsa’nın takipçileri ordusuna katılmış olduğunu kabul etmiştir. Zwingli’nin Luther’den ayrıldığı diğer bir konu bebek vaftizi geleneğiydi. Zwingli bebek vaftizi geleneğini reddetmemekle birlikte iman ve lütuf ilişkisini vaftiz bağlamında Luther’den farklı değerlendirdi. Zwingli inançla vaftiz arasında ilişki kurulamayacağını ifade etti. Zwingli, Eski Antlaşma’da Hz. İbrahim ile sünnet vasıtası ile kurulan ilişkinin ve kimlik kazanımının, Yeni Antlaşma’da vaftiz ile devam ettiğini kabul etti. Hz. İsa’nın, kurtuluş ile vaftiz arasında bir ilişki kurmadığını savundu. Ziwingli’nin Luther’den farklı düşündüğü bu gibi hususlar olmasına rağmen benzer görüşleri paylaştığı noktalar da bulunmaktaydı. Örneğin Zwingli de Luther gibi tefeciliğe ve faize şiddetle karşı çıkmaktaydı. Çalışmamızda Katolik Kilisesi’nde reform yapmak gibi benzer bir amaç ile ortaya çıkan reform teologlarının en temel teolojik konularda bile farklı düşünebildiği; reformun etkili önderlerinden Zwingli ve Luther’in iki önemli teolojik konu olan Ekmek Şarap Ayini ve Vaftiz konusunda ciddi görüş ayrılıkları yaşadıkları; Zwingli’nin Kutsal Kitap’ın literal yorumlanma anlayışına karşı gelerek ifadelerin sembolik anlamda değerlendirilmesi gerektiği düşüncesi ile sonraki dönem Protestan ilahiyatçıları için bir dayanak noktası olduğu sonucuna varılmıştır.