Muhammed Hâdi Ma‘rife’nin Modern Dönem Şii Tefsir Tarihi Eseri et-Tefsîr ve’l-müfessirûn Üzerine Bir İnceleme

Musa Öztürk

doi:10.55709/TSBSBildirilerDergisi.2.142

Musa Öztürk (Doktora Öğrencisi) Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir, Türkiye Yazar 0000-0003-4374-570X

DOI:

10.55709/TSBSBildirilerDergisi.2.142

Nasıl Atıf Yapılır

Öztürk, Musa . "Muhammed Hâdi Ma‘rife’nin Modern Dönem Şii Tefsir Tarihi Eseri et-Tefsîr ve’l-müfessirûn Üzerine Bir İnceleme". TSBS Bildiriler Dergisi 2 (2022), https://doi.org/10.55709/TSBSBildirilerDergisi.2.142

Zotero Mendeley EN EndNote

Muhammed Hâdi Ma‘rife (ö. 2006), modern dönem tefsir tarihi edebiyatının en önemli isimlerinden birisidir. Tefsir tarihine dair telif etmiş olduğu eseri, birçok çalışmaya kaynaklık etme potansiyeline sahiptir. Biz de bu çalışmamızda, müellifin et-Tefsîr ve’l-müfessirûn adlı eserini farklı yönleriyle tanıtmayı ve Şîa’nın tefsir tarihine bakışını Muhammed Hâdi özelinde ortaya koymayı amaçladık. Öncelikle ilgili eserin ve üzerine yapılmış çalışmaların okumalarını tamamladık. Muhammed Hâdi’nin çokça istifade ettiği kaynakları ve diğer eserlerini tetkik ettik. Muhammed Hâdi’nin et-Tefsîr ve’l-müfessirûn adlı eserini, kendi deyimiyle Muhammed Hüseyin ez-Zehebî’nin (ö. 1977) et-Tefsîr ve’l-müfessirûnadlı eserinde Şii tefsirler ve müfessirlerle ilgili verdiği yanlış bilgileri düzeltmek ve eserdeki eksiklikleri tamamlamak için telif ettiğini tespit ettik. Bundan ötürü Muhammed Hâdi’nin et-Tefsîr ve’l-müfessirûn adlı eserini, belli ölçüde Zehebî’nin et-Tefsîr ve’l-müfessirûn adlı eseriyle mukayeseli olarak inceledik. Muhammed Hâdi’nin, Zehebî’yle ortak olarak tefsir sahasının öne çıkan elli üç siması ve otuz dört tefsir kitabını; Zehebî’den farklı olarak ise tefsir sahasının öne çıkan yüz on iki siması ve elli iki tefsir kitabını tanıttığını tespit ettik. Muhammed Hâdi’nin birçok Ehl-i sünnet ve Şii tefsiri Şîa’nın penceresinden tanıttığı, tefsirleri tanıtırken zengin bir tasnif sistemi benimsediği, Ehl-i sünnet ve Şîa’nın temel kaynaklarını yoğun olarak kullandığı, bazı tefsirlerin tanıtımına gerekli ihtimamı göstermediği, Zehebî’yi yer yer eleştirmekle beraber kendisinden çokça istifade ettiği, birçok tefsir ve müfessiri tanıtırken Ehl-i beyt ve Hz. Ali’ye olan bağlılığı esas aldığı, bazı tefsir ve müfessirleri tanıtırken mezhebî kaygılarla hareket ettiği, ele aldığı meselelerde çok mutaassıp davranmadığı ve neticede önemli bir araştırma örneği ortaya koyduğu sonuca vardık. Müellifin ilgili eserinin, özellikle Farsça ve Şii tefsirler üzerine yapılacak araştırmalarda son derece istifade edilebilir nitelikte olup tefsir tarihiyle ilgili birçok araştırma ve teze öncülük edebilecek bir kaynak kitabı olduğunu tespit ettik.
* Bu çalışma, Prof. Dr. Muammer Erbaş danışmanlığında 2021 tarihinde hazırladığımız Muhammed Hüseyin Zehebî ve Muhammed Hâdi Ma‘rife’nin et-Tefsîr ve’l-Müfessirûn Adlı Eserlerinde Müfessirlere ve Tefsir Kitaplarına Bakışları başlıklı yüksek lisans tezimizden yararlanılarak hazırlanmıştır.

Muḥammad Hādī Ma‘rifat (d. 2006) is one of the leading figures of the modern tafsīr literature. His work on the history of tafsīr is a seminal one. In this study, we aimed to introduce his work, al-Tafsīr wa-l-mufassirūn, with its different aspects and to reveal the S̲hīʿa’s perspective of the history of tafsīr, based on Muhammad Hādī. First, we read the aforementioned work and the studies on it. We examined the sources and other books that Muhammad Hādī frequently used. We found that, as noted by himself, Muhammad Hādī wrote his book entitled al-Tafsīr wa-l-mufassirūn to correct the inaccurate information and to overcome the deficiencies in the book entitled al-Tafsīr wa-l-mufassirūn by Muhammad Husayn Dhahabī (d. 1977) about Shīʿa tafsīrs and commentators. Therefore, we examined Muhammad Hādī’s work called al-Tafsīr wa-l-mufassirūn in comparison with Dhahabī’s work with the same title. We discovered that both Maʿrifat and Dhahabī introduced fifty-three prominent figures in the field of tafsīr and thirty-four tafsīr books, while Maʿrifat introduced an extra of one hundred and twelve prominent figures and fifty-two tafsīr books. We concluded that Muhammad Hādī presented many Ahl al-sunnah and Shīʿa tafsīrs from the perspective of Shīʿa, used a rich classification system when introducing the tafsīrs, extensively used the basic resources of Ahl al-sunnah and Shīʿa but failed to pay due attention to the promotion of some tafsīrs. We also found that, although Maʿrifat criticized Dhahabī on some issues, he benefited a lot from him while introducing many tafsīrs and commentators. Moreover, he based his loyalty on Ahl al-bayt and Ali b. Ebī Talib; he acted with sectarian concerns while introducing some tafsīr and commentators and did not act too biased on the issues he addressed. As a result, he produced a valuable research study. We concluded that the Maʿrifat’s work is beneficial for research on Persian and Shīʿa tafsīr studies and is a sourcebook that can pioneer various research studies and theses on the history of tafsīr.
* This study was prepared using my master's thesis entitled Muhammad Husayn Dhahabi and Muhammed Hādī Marifat's Views of the Mufassirs and Tafsīr Books in Their Work Called al-Tafsīr wa-l-mufassirūn, which I completed in 2021 under the supervision of Prof. Dr. Muammer Erbaş.