Efemerada Ebediyetin Temsili: Osmanlı Dönemi Kartpostallarında Mezarlık ve Türbeler

Mustafa Sürün

doi:10.55709/TSBSBildirilerDergisi.2.145

Dr. Mustafa Sürün Yalova Üniversitesi, Yalova, Türkiye Yazar 0000-0001-5717-1941

DOI:

10.55709/TSBSBildirilerDergisi.2.145

Nasıl Atıf Yapılır

Sürün, Mustafa . "Efemerada Ebediyetin Temsili: Osmanlı Dönemi Kartpostallarında Mezarlık ve Türbeler". TSBS Bildiriler Dergisi 2 (2022), https://doi.org/10.55709/TSBSBildirilerDergisi.2.145

Zotero Mendeley EN EndNote

Bu araştırma Osmanlı döneminde basılmış olan kartpostallar üzerinden imparatorluğun farklı coğrafyalarında bulunan mezarlık, hazire ve türbeler ile bunlara bağlı olarak gelişen kültürün görsel yansımalarını konu edinmektedir. İmparatorluğun görselleştir(il)me birikimine minyatür, gravür, resim ve fotoğraf ile birlikte en önemli katkıyı sağlayan malzemelerin başında kartpostallar gelmektedir. 19. yüzyılın son çeyreğinde özellikle fotoğraf ve baskı tekniklerindeki gelişmelerin de etkisiyle kartpostallar Osmanlı dâhil bütün dünyada yaygınlık kazanmaya başlar. Kartpostallar bir buçuk asırlık geçmişinde bir iletişim aracı olmanın ötesinde farklı işlevlere sahip olur. Gerek kullanım amacının çeşitliği gerekse üzerinde barındırdığı yazı ve görseller sebebiyle kartpostallar zaman içerisinde kaynak değeri taşıyan belgeler haline gelir. Kartpostalların kaynak değerinin anlaşılması sonucu önce müzeler, kütüphaneler, arşivler ve koleksiyonerler tarafından biriktirilmeye sonrasında ise akademik çalışmalara konu olmaya başlarlar. Ülkemizde de özellikle son 20-30 yıl içerisinde kartpostallar üzerine kitap, makale ve tezlerden oluşan bir literatür meydana gelmiştir. Bu çalışmalar genellikle yerleşim yerleri (İstanbul, Kudüs, İzmir, Selanik, Beykoz, Fatih.), savaşlar (Balkan Savaşı, Çanakkale Savaşı), siyasi olaylar (Meşrutiyet), azınlıklar (Yahudiler, Ermeniler), kartpostal editörleri, mimari yapılar ve kadınlar gibi konulara odaklanır. Bizim araştırmamız ise çok farklı okumalara imkân veren kartpostalları mezar ve ölüm kültürü yönünden ele alarak Osmanlı dönemi mezarlıklarının görsel tarihine yeni bilgiler sunması açısından önem taşımaktadır. Araştırmamız efemera türlerinden biri olan kartpostalların tarih ve sanat tarihi gibi konularda belge niteliğiyle sağlayacakları katkılara işaret etmeyi amaçlamaktadır. Çünkü kartpostallar günlük yaşam, doğal felaketler, savaşlar, siyasi olaylar, çatışmalar, resmi, milli ve dini törenler gibi çok farklı konuları kitlelere iletmektedir. Ayrıca dönemin panoraması, silüeti, mimarisi, insanları, meslekleri, giyim kuşamı ve ulaşım vasıtaları hakkında zengin bir içerik sunar. Mezarlıklar, hazireler, şehitlikler ve türbeler de Osmanlı döneminde önemli sayıda kartpostalda yer alan temalardan biri olarak karşımıza çıkar. Araştırmamızın amaçlarından bir diğeri kartpostallardaki mezarlık ve ölüm kültürü etrafında şekillenen görsel birikimi ortaya çıkarmaktır. Araştırmamızda Osmanlı döneminde basılmış mezarlık ve türbe temasına sahip 350 civarı kartpostal orijinallerinden incelenmiştir. Yapılan araştırma sonucunda kartpostallarda birçok şehrin mezarlık ve türbelerine yer verilmesine rağmen özellikle İstanbul, Bursa, İzmir ve Selanik’in sayıca fazla olduğu görülmektedir. Kartpostallar gerek yurt içinde gerekse yurt dışında (Alamanya, Fransa) basılmıştır. Editörler genelde azınlıktan (Rum, Ermeni, Yahudi) veya yabancılardandır. Günümüze ulaşmayan bazı mezarlık ve türbelerin görsellerine sahiptirler. Sadece Müslüman mezarlıkları değil Hristiyan ve Yahudi mezarlıkları hatta savaş ve işgal dönemlerinde ülkemize defnedilen yabancı askerlerin mezarlıklarının görselleri de kartpostallarda kullanılmıştır. Mezarlık kartpostalları bir iletişim aracı olması yanında propagandist ve oryantalist yaklaşımlara da hizmet etmiştir. Mezar kültürü açısından ise cenaze törenleri, mezarlık ziyaretleri, adak kesimi ve günlük hayattan kesitler içerdikleri tespit edilmiştir.

This paper deals with the visual reflections of cemeteries, graveyards, and tombs in different parts of the empire and the culture developed accordingly through the postcards printed in the Ottoman period. Along with miniatures, gravures, paintings, and photographs, postcards are at the top of the list of the resources that contribute the most to the empire’s visual accumulation. In the last quarter of the 19th century, especially with the influence of developments in photography and printing techniques, postcards started to spread all over the world, including the Ottoman Empire. Postcards have various functions besides serving as a means of communication in their one-and-a-half-century history. Due to the diversity of their intended purpose and the texts and images they contain, postcards became documents with a source value over time. As a result of the understanding of the value of postcards, they were first collected by museums, libraries, archives, and collectors and then became the subject of academic studies. Literature made up of books, articles, and theses on postcards has emerged in Turkey, particularly in the last 20 to 30 years. These works usually focus on issues such as settlements (Istanbul, Jerusalem, Izmir, Thessaloniki, Beykoz, Fatih), wars (Balkan Wars, Gallipoli Campaign), political incidents (Constitutional monarchy), minorities (Jews, Armenians), postcard editors, architecture, and women. Our work, on the other hand, bears the significance of presenting new data on the visual history of Ottoman cemeteries by discussing burial places and death culture in postcards that allow different interpretations. The research aims to point out the contributions of postcards, one of the ephemera types, as sources for information on subjects such as history and art history because postcards convey various subjects such as daily life, natural disasters, wars, political events, conflicts, and official, national and religious ceremonies to the masses. Besides, it offers rich content about the panorama, silhouette, architecture, people, professions, clothing, and means of transportation of the period. Cemeteries, graveyards, war graves, and tombs appear as one of the themes featured in a significant number of postcards during the Ottoman period. Another aim of the research is to expose the visual accumulation that shapes graveyard and death culture. Our research examines around 350 original postcards with the theme of cemeteries and tombs printed in the Ottoman period. As a result of the study, although the cemeteries and tombs of many cities are included in postcards, it is seen that they specifically focus on Istanbul, Bursa, Izmir, and Thessaloniki. Postcards were printed both in the empire and abroad (Germany, France). The editors of the postcards were either from minorities (Greek, Armenian, Jewish) or foreigners. They have images of some cemeteries and tombs that have not survived. Not only Muslim cemeteries but Christian and Jewish cemeteries, even the cemeteries of foreign soldiers buried in our country during the wars and occupations, were also used in the postcards. Cemetery postcards served as a means of communication and propagandist and orientalist agendas. In terms of burial culture, it has been confirmed that postcards included funeral rites, cemetery visits, votive offerings, and scenes from daily life.