Türkiye’de Eleştirel Söylem Analizi Çalışmaları: İmkânlar, Esaslar ve Kısıtlılıklar

Begüm BURAK

doi:10.55709/TSBSBildirilerDergisi.2.146

Dr. Begüm Burak Bağımsız Araştırmacı Yazar 0000-0002-0071-7330

DOI:

10.55709/TSBSBildirilerDergisi.2.146

Nasıl Atıf Yapılır

Burak, Begüm . "Türkiye’de Eleştirel Söylem Analizi Çalışmaları: İmkânlar, Esaslar ve Kısıtlılıklar". TSBS Bildiriler Dergisi 2 (2022), https://doi.org/10.55709/TSBSBildirilerDergisi.2.146

Zotero Mendeley EN EndNote

Bu çalışmanın temel konusu Türkçe dilinde kaleme alınmış eleştirel söylem analizi eserlerine dair detaylı bir literatür taraması analizidir. Eleştirel söylem analizi kendine has bir disiplin olarak sosyal bilimlerde önemli bir araştırma aracı rolüne sahiptir. 1980’li yılların sonlarında ortaya çıkan ve ülkemizde görece yeni sayılabilecek bir araştırma yöntemi olan eleştirel söylem analizi çalışmaları temel olarak üç farklı akademisyenin ekolleri etrafında gelişmiştir. Bu alanda önde gelen isimlerden biri Teun A. van Dijk’tır (d. 1943). Sosyo-bilişsel yaklaşımın kurucusu olan van Dijk siyasi ve medya söylemlerinin incelemelerinde başvurulan önemli isimlerdendir. Bir diğer isim Norman Fairclough’tır (d.1941). Fairclough’a ait olan 3Boyutlu Eleştirel Söylem analizi metodu da söylem çalışmalarında önemli bir yere sahiptir. Eleştirel söylem analizi çalışmaları alanında bir diğer kritik isim Ruth Wodak (d. 1950) olarak bilinmektedir. Tarihi Söylem Analizi yönteminin kurucusu olan Wodak, bu yöntemi ilk olarak 1986’da yapılan Avusturya cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Waldheim’ın seçim programlarındaki önyargılı anti-Semitik dili ve imgelemi analiz etmek için geliştirmiştir. Wodak’ın geliştirdiği yöntem, o günlerden bu döneme dek, tarihi boyutu önemli olan birçok vakanın söylem analizinde yararlı olmuştur. Bu çalışma, adı geçen söylem bilimcilerin yaklaşımlarını açıklamayı ve eleştirel söylem analizi ve derlem analizinin, siyasi metinler ve medya metinleri araştırmalarındaki örneklerini Türk akademisi özelinde derlemeyi hedeflemektedir. Nitel araştırma yöntemi kapsamında yapılan bu çalışmanın sonucunda Türk yazınında yer alan eleştirel söylem analizi araştırmalarının temel özellikleri, imkânları ve kısıtlılıklarına dair önemli bilgilere ulaşılmıştır. Ulaşılan bilgilerin bir kısmı şöyle özetlenebilir: Yüksek Öğretim Kurulu’nun çevrimiçi veri tabanında 2003 yılından günümüze dek yayımlanmış eleştirel söylem analizi çalışmalarının toplamda 54 adet yükseklisans ve doktora tezini kapsadığı saptanmıştır. Bu tezlerin içinde Türkçe dilinde hazırlanan tez sayısı 23’tür. 2003 yılından günümüze yapılan Türkçe araştırmaların sayısının ise Google Akademik taraması sonucunda 90’dan fazla olduğu bilgisine ulaşılmıştır. Bu çalışmaların içinde en fazla atıf alan araştırma 2008 yılında yayımlanan “Söylem Analizi” başlıklı makaledir. Türkçe dilinde hazırlanmış eleştirel söylem analizi çalışmalarının önemli bir bölümünün temel kısıtlılığı, bu disiplini geliştiren yukarıda bahsi geçen uzmanların eserlerinin çevirilerinden faydalanılmasıdır, bu da yönteme dair ulaşılan kaynakları kısıtlı hale getirmektedir zira her temel eser Türkçeye tercüme edilmemiştir. Elde edilen bulgular ışığında, disiplinin Türkçe eserler özelinde nasıl daha iyi hale getirileceği konusu bu çalışmanın önemini göstermektedir.

The main subject of this study is a detailed literature review analysis of critical discourse researches made in the Turkish language. As a unique discipline, critical discourse analysis has played an important research tool role in social sciences. Critical discourse analysis, which emerged in the late 1980s, can be considered a relatively new research method in our country. This discipline has developed around the schools of three different academics. One of the leading figures in this field is Teun A. van Dijk (b. 1943). Van Dijk, the founder of the Socio-cognitive Approach, is one of the important names cited in the analysis of political and media discourses. Another name is Norman Fairclough (b.1941). Fairclough's 3-Dimensional Critical Discourse Analysis method also constitutes an important space in discourse studies. Another significant figure in the field of critical discourse analysis is Ruth Wodak (b. 1950). Wodak, the founder of the Discourse Historical approach, first developed this method to analyze the biased anti-Semitic language and imagery in Waldheim's electoral programs in the Austrian presidential election that was held in 1986. Since then, the methodology developed by Wodak has been useful for discourse analysis of cases with an important historical dimension. This study aims to explain the approaches of the discourse experts mentioned above and to compile critical discourse analysis and corpus analysis studies conducted in political and media texts in Turkish academia. As a result of this study, which was carried out within the scope of the qualitative research method, important insights into the basic features, possibilities, and limitations of critical discourse analysis research in Turkish academia have been obtained. Some of the insights obtained can be summarized as follows: It has been determined that the critical discourse analysis studies available in the Council of Higher Education online database include a total number of 54 master’s and doctoral theses published since 2003. Among these theses, the number of the theses prepared in Turkish is 23. As a result of the Google Scholar search, it has been found that the number of Turkish studies conducted since 2003 is more than 90. The most cited research among these studies is the article “Discourse Analysis” published in 2008. The main limitation of most of the critical discourse analysis studies made in the Turkish language is about the usage of the translations of the works authored by the above-mentioned experts who developed this discipline, and this usage limits the number of resources concerning the method because not every major work has been translated into Turkish. In the light of the findings, the ways to improve the discipline in Turkish academia shows the importance of this study.