Materyalizmin Din ve Tanrı Tasavvuruna Yönelik Filibeli Ahmet Hilmi’nin Getirdiği Eleştiriler

Furkan Uçar

doi:10.55709/TSBSBildirilerDergisi.2.153

Furkan Uçar (Yüksek Lisans Öğrencisi) Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Ankara, Türkiye Yazar 0000-0001-6898-3021

DOI:

10.55709/TSBSBildirilerDergisi.2.153

Nasıl Atıf Yapılır

Uçar, Furkan . "Materyalizmin Din ve Tanrı Tasavvuruna Yönelik Filibeli Ahmet Hilmi’nin Getirdiği Eleştiriler". TSBS Bildiriler Dergisi 2 (2022), https://doi.org/10.55709/TSBSBildirilerDergisi.2.153

Zotero Mendeley EN EndNote

Bu çalışmada materyalizmin tarihsel süreç içerisinde madde üzerinden din ve tanrı anlayışı tespit edilerek, bu anlayışa karşılık Yeni İlm-i Kelâm dönemi kelamcılarından biri olan Filibeli Ahmed Hilmi’nin (öl. 1914) karşı görüşleri ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu kapsamda ilk olarak materyalizmin kısa bir tarihine değinilmiş ve ardından Filibeli’nin görüşleri verilmiştir. Materyalizm, İlkçağ döneminden itibaren düşünce hayatında kendine yer bulmuş önemli felsefî ekollerden biridir. Bu düşünce sisteminin ilk adımları atomculuk anlayışı ile beraber Antik Yunan’da gözlemlenmektedir. Bu dönemin ünlü materyalist filozoflarının ortak buluşma alanı atomcu anlayış üzerinedir. Atomcu anlayış ise ezelî ve ebedî olma gibi birçok ilahlık özelliğini maddede toplamaktadır. Düşünce tarihinde çok büyük etkilere sahip olan materyalizm, Ortaçağ döneminde durgunluk yaşamıştır. Bu durgunluğun sebebi olarak Hıristiyanlık dininin batıda etkin bir din anlayışı geliştirmesi ve bu nedenle kiliseye ait görüşlerin tutucu bir yaklaşım benimsemesi gösterilebilir. Özellikle skolastik felsefenin materyalizmin etkinliğinin yitirilmesine en büyük nedenlerden biri olduğu söylenilebilir. Ardından skolastik felsefe ile birlikte kilisenin baskıcı tutumunun azaldığı, dinde reform ve Rönesans hareketlerinin izlendiği dönem içerisinde materyalizm ekolü, yeni bir canlanma göstermiştir. 18. yüzyıldan itibaren etkinliğini yeniden kazanmaya başlayan materyalizm, maddeyi ve maddî olarak adlandırılan alanı esas almakta ve madde dışında başka hiçbir sahayı kabul etmemektedir. Maddî alan olarak sadece duyu organları ile algılanabilen varlıkları, deney ve gözlem yolu ile elde edilen bilgileri kabul etmekte olan materyalizm, metafizik alanı reddetmektedir. Allah, melek, cin gibi varlıkların bilgisi ve varlığı metafiziği ilgilendirdiğinden dolayı bu alana giren dinsel varlıklar, materyalizm tarafından inkâr edilmektedir. Her ne kadar Hristiyan batı dünyasında ortaya çıksa da materyalizm, sonraki süreçlerde yayılım göstererek tüm dünyayı etkisi altına alan bir düşünce sistemi olarak karşımıza çıkmaktadır. Batının siyasi alandaki ilerlemelerini tetkik için yurt dışına gönderilen öğrencilerin batı fikirleri ile geri dönmesi sonucunda ülkemizde de görülmeye başlayan materyalizm fikirleri, özellikle dergi ve tercüme yolu üzerinden etkinliğini artırmıştır. Ülkemiz içerisinde bu denli ilerleme kaydeden materyalizm, kimi fikir insanları tarafından benimsenmekle beraber birçok aydın tarafından da eleştirilere tâbi tutulmuştur. Bu tür fikirlerin yayılması ile beraber kelâmda da bir yenilik arayışına gidilmiş ve Yeni İlm-i Kelâm dönemi başlamıştır. Bu dönemin en önemli âlimlerinden biri ise Filibeli Ahmed Hilmi’dir. Filibeli, materyalizmin genel görüşlerine yönelik olarak bu düşünce sistemini inkâr anlayışı üzerinden eleştirmektedir. Ahlâk konusuna da oldukça değinen Filibeli, materyalizmin ahlâksızlığa kapı açtığını ve sonucunun anarşi olacağını belirtmektedir.

In this study, the understanding of religion and God through matter in the historical process of materialism has been settled and determined, and the opposite views of Filibeli Ahmed Hilmi (d. 1914), one of the theologians of the New Science of Kalām period, have been tried to be revealed. In this context, first and foremost, a brief history of materialism is mentioned then Filibeli's views have given. Materialism is one of the notable philosophical schools that have found a place in the life of thought since Antiquity. The first steps of this system of thought are observed in Ancient Greece and the understanding of atomism. The common meeting place of the famous materialist philosophers of this period was the atomist understanding. On the other hand, Atomist understanding collects many divinity features such as being eternal and ever in the matter. Having significant effects on the history of thought, materialism experienced stagnation in the middle ages. The reason for this stagnation is that Christianity developed an active understanding of religion in the West, and therefore the views of the church adopted a conservative approach. It can be said that scholastic philosophy is one of the biggest reasons for the loss of the effectiveness of materialism. Afterward, the school of materialism showed a new revival during the period when the oppressive attitude of the church decreased with the scholastic philosophy and the religious reform and Renaissance movements were followed. Materialism, which has started to regain effectiveness since the 18th century, is based on matter and the field called material and does not accept any area other than matter. Materialism rejects the metaphysical field, which agrees with the entities that the sense organs can only perceive as the material field, and the information obtained through experimentation and observation. Since the knowledge and existence of beings such as God, angels, and jinn are of interest to metaphysics, spiritual beings entering this field are denied by materialism. Although it emerged in the Christian western world, materialism emerges as a system of thought that spreads in the following processes and influences the whole world. The ideas of materialism, which started to be seen in our country as a result of the return of students sent abroad with western ideas to examine the progress of the West in the political field, increased its effectiveness, especially through journals and translation. Materialism, which has made such progress in our country, has been criticized by many intellectuals, although some scholars have adopted it. Along with the spread of such ideas, a search for innovation was done in kalām, and the period of the New Science of Kalām began. One of the most important scholars of this period is Filibeli Ahmed Hilmi. Filibeli criticizes this system of thought for the general views of materialism through the concept of denial. Filibeli, who also touches on morality, states that materialism opens the door to immorality, resulting in anarchy.