e-ISSN: 2980-3543
Başlangıç: 2021
Sıklık: Yılda Bir
Düzenleyen: AYBÜ & Oku Okut Derneği

İslam Tarihi

Ahmed Cevdet Paşa’nın Ḳıṣaṣ-ı Enbiyâʾ ve Tevâriḫ-i Ḫulefâ ʾ Özelinde İslam Tarihi Anlayışı Üzerine Bir Değerlendirme Aḥmad Javdat Pasha’s Qīṣaṣ al-Anbiyāʾ and Tavārikhi Khulafāʾ Specifically An Evaluation on the Approach of History of Islam

Büşra Nur Bayar (Yüksek Lisans Öğrencisi) Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Ankara, Türkiye Yazar 0000-0001-5538-2630

DOI:

10.55709/TSBSBildirilerDergisi.2.197

Nasıl Atıf Yapılır

Bayar, Büşra Nur . "Ahmed Cevdet Paşa’nın Ḳıṣaṣ-ı Enbiyâʾ ve Tevâriḫ-i Ḫulefâ ʾ Özelinde İslam Tarihi Anlayışı Üzerine Bir Değerlendirme". TSBS Bildiriler Dergisi 2 (2022), https://doi.org/10.55709/TSBSBildirilerDergisi.2.197

Zotero Mendeley EN EndNote

Özet

İnsanlığın hayatında yaşanan olaylar üzerinden belli bir süre geçtikten sonra tarih olmaktadır ve gelecek nesillere aktarılması için yazılmıştır. Tarihçiler farklı düşüncelere sahip olmaları, farklı coğrafya ve kültürde yaşamaları hasebiyle ne kadar nesnel olurlarsa olsunlar spesifik bir tarihi dönemi ya da olayı aktarırken farklı anlayışlara sahip olabilmişlerdir. Bazı tarihçiler insanlara bilgi vermeyi esas alırken, bazıları ise kendinden önce yazılmış olan tarihi bilgileri, olduğu gibi nakletme yoluna gitmiştir. Kur’an’da, birçok peygamberin kıssalarına yer verilmiştir. Bu kıssaların daha geniş bir şekilde aydınlatılması için, İslam tarihinde bu türde çok sayıda eser telif edilmiştir. Bu telif anlayışı Osmanlı döneminde de devam etmiş ve bu konuya dair çok sayıda eser kaleme alınmıştır. Bunlardan birisi belki de en meşhuru dönemin hukuk, tarih ve devlet adamı olan Ahmed Cevdet Paşa’nın (ö. 1313/1895) Ḳıṣaṣ-ı Enbiyâʾ ve Tevâriḫ-i Ḫulefâ ʾ adlı eseridir. Eserde Ahmed Cevdet Paşa, her ne kadar kullandığı kaynakları belirtmemişse de peygamber kıssalarını anlatırken, Kur’an ve sünnette geçen bilgilere riayet ettiği görülmüştür. Eserde peygamber kıssalarından sonra klasik anlayışa bağlı kalarak siyer, Ḥulefâ-yi Râşidîn, Emevî, Abbâsî ve Türk tarihini ele almıştır. Verdiği bilgilere bakıldığında ilk dönem İslam tarihi kaynaklarından yararlandığı anlaşılmaktadır. İlk kaynaklara giderek eserin daha güvenilir ve sağlam olacağını düşünmüştür. Özellikle kronolojiyi gözetme konusunda İbnü'l-Es̱îr’e (ö. 630/1233) dayanmış, el-Kâmil ’i esas almış, az da olsa diğer kaynakları da (Ṭaberî (ö. 310/923) ve İbn Hişâm’ın (ö. 218/833)] tarihle ilgili eserleri gibi) kaynak olarak kullanmıştır. Osmanlı tarihçiliğinin tarihte “fayda” konusuna özel bir önem verdiğini belirtmek gerektiğinde Cevdet Paşa’nın tarihte faydacılık ilkesini benimsemesi, Osmanlı tarih tasavvurundaki faydacı anlayışın bir devamı olarak mülahaza edilebilir. Bu yönüyle O, insanlara bilgi vermeyi ve bir şeyler öğretmeyi, ayrıca İslam tarihini, dönemindeki hurafelerden arındırmayı amaçlamıştır. Araştırma genel tarama ve insanî ve tarihî incelemelerin gerektirdiği metinler üzerinde içerik analizi şeklinde gerçekleştirilmiştir. Çalışmada, 19. yüzyıl önemli düşünürü Ahmed Cevdet Paşa’nın kaleme aldığı eserleri içerisinde İslam tarihiyle ilgili yazmış olduğu Ḳıṣaṣ-ı Enbiyâʾ ve Tevâriḫ-i Ḫulefâʾ özelinde bazı önemli hadiseler olay bazında ele alınmıştır. Çalışmanın 19. yüzyıl İslam tarihi yazıcılığı, müellifin yaşadığı dönemde İslam tarihi anlayışı hakkında bir fikir vermesi amaçlanmıştır. Ahmed Cevdet Paşa’nın İslam tarihi ile ilgili yazdığı bu eserinin günümüz çalışmalarına ve daha çok İslam tarihi yazımı/anlayışı/tavrı sahasındaki araştırmalara katkı sağlaması beklenmektedir.
After a certain period of time has passed since the events in the life of humanity, it becomes history and has been written to be passed on to future generations. No matter how objective historians may be, because they have different opinions and live in different geographies and cultures, they were able to have different understandings when conveying a specific historical period or event. While some historians are based on giving information to people, others have tried to convey the historical information written before them as it is. In the Qurʾān, the stories of many prophets are included. To illuminate these stories more broadly, a large number of such works have been copyrighted in the history of Islam. This understanding of copyright continued during the Ottoman period, and many works were written on this subject. One of them is perhaps the most famous work of Ahmed Cevdet Paşa (Aḥmed Cevdet Pasha, d. 1313/1895), the law, history, and statesman of the period, called Qīṣaṣ al-Anbiyāʾ and Tavārikhi Khulafāʾ. Although Ahmed Cevdet Paşa did not specify the sources he used in the work while telling the stories of the prophet, it has been observed that he respects the information in the Qurʾān and Sunna. In the work, after the stories of the Prophet, he adhered to the classical understanding and dealt with the history of Sīrah, Rashidūn Khalifa, Umayyads, Abbasids, and Turks. When the information he gives is examined, it is understood that he made use of the sources of early Islamic history. He went to the first sources and thought the work would be more reliable and robust. In particular, he relied on Ibn al-Athīr (d. 630/1233) in terms of observing chronology and based on al-Kāmil; he also used other sources [such as the historical works of al-Ṭabari (d. 310/923) and Ibn Hisham (d. 218/833)] as sources, albeit to a lesser extent. When it is necessary to state that Ottoman historiography paid special attention to the issue of ‘‘utility’’ in history, Ahmed Cevdet Paşa’s adoption of the principle of utilitarianism in history, it can be considered a continuation of the utilitarian understanding in the Ottoman conception of history. In this respect, he aimed to give people information and teach them and purify Islamic history from the superstitions of his time. The research was carried out in the form of general screening and content analysis on the texts required by human and historical examinations. In the study, the important thinker of the 19th century, Ahmed Cevdet Paşa, wrote about the history of Islam in his works in short, some important events in the case of Qīṣaṣ al-Anbiyā and Tavārikhi Khulafāʾ have been discussed on a case-by-case basis. The study aims to give an idea about 19th-century Islamic history writing and the understanding of Islamic history in the period in which the author lived. It is expected that this work written by Ahmed Cevdet Paşa on the History of Islam will contribute to today's studies and primarily to research in Islamic historiography/understanding/attitude.

Anahtar Kelimeler:

İslam Tarihi, Tarihçilik, Ahmed Cevdet Paşa, Ḳıṣaṣ-ı Enbiyâʾ ve Tevâriḫ-i Ḫulefâ ʾ, Rivayetçi Tarih Anlayışı, İslam Tarihi Yazımı
History of Islam, Historiography, Ahmad Javdat Pasha, Qīṣaṣ al-Anbiyāʾ and Tavārikhi Khulafāʾ, Narrative Conception of History, Islamic Historiography

Sunum Videosu

Lisans

Telif Hakkı (c) 2022 Büşra Nur Bayar (Yüksek Lisans Öğrencisi)
Creative Commons License

Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.