Kemterî Mahlaslı Bir Şairin Şiirlerinde Alevi-Bektaşi Unsurları Alevi-Bektashi Elements in the Poems of a Poet with a Kemteri Pseudonym
Özet
Bektaşilik 13. yüzyılda ortaya çıkmış ve Anadolu’da Alevilik ile bütünleşerek birlikte anılmıştır. Bektaşiliği oluşturan temellere ve tesirlere bakıldığında Hurufilik, Şiilik ve tasavvuf olduğu görülmektedir. Bektaşi şairlerin düşünceleri, tarikatlarına has usulleri eserlerini de etkilemiştir. Bektaşilik daha çok tekke edebiyatını etkilese de divan şiiri de Bektaşilikten etkilenmiştir. Biz de bu bildirimizde İBB Atatürk Kitaplığında keşfettiğimiz OE_Yz_0723 numarada bulunan yazma eserin içerisinde yer alan Kemterî mahlaslı şairin şiirlerini inceledik. Eser kütüphanede bir mecmua olarak kaydedilmiştir. Eserin başında ve sonunda başka şairlere ait şiirler bulunmaktadır. Eserin başında başka bir esere ait olduğu tahmin edilen 4 varaktan oluşan bir bölüm bulunmaktadır. Bu bölümden sonra Divân-ı Perâkende başlığıyla yazılmış bir bölüm bulunmaktadır. Bu bölümde Zekâyî ve Nizami mahlaslı iki şaire ait şiirler bulunmaktadır. Bunların dışında bazı şiirlerde mahlas bulunmamaktadır. Şiirlerin içeriğine baktığımızda Alevi-Bektaşi unsurların olduğunu görülmektedir. Bu şiirlerin yer aldığı bölüm 10 varaktan oluşmaktadır. Eserin sonunda ise Kazım adlı bir şaire ait şiirler bulunmaktadır. Yazma eserde Kemterî’nin şiirlerinin yer aldığı bölüm ise 12. varaktan itibaren başlamaktadır. Toplamda 108 varak olan eserin 70 varağı Kemterî’ye aittir. Onun şiirleri bir divan oluşturabilecek kadar çoktur. Eserde ona ait ilk şiir Nefes başlığında Nefes nazım şekliyle kaleme alınmıştır. Nefesler, Alevi Bektaşi şairlerin en sık kullandığı nazım şekillerindendir. Bu ve devamındaki diğer şiirlerinden hareketle de onun Alevi-Bektaşilik geleneğine bağlı bir şair olduğu anlaşılmaktadır. Kendinden başka Alevi-Bektaşi şairlerini de şiirlerinde anmıştır. Hacı Bektaşi Velî’den, Molla Camî’den, Nesîmî’den ve birçok tarikat şeyhinden, Alevi-Bektaşi şairinden bahsetmiş, onların şiirlerinden örnekler vermiştir. Yazdığı şiirlerde nefeslere, kıtalara, mersiyelere yer vermiştir. Şiirlerinde aruz veznini genel anlamda hatasız kullanmıştır. Farklı vezinler kullansa da genellikle remel bahrinin “fâilâtün fâilâtün fâilâtün fâilün” vezniyle, hecez bahrinin “mefâilün mefâîlün mefâîlün mefâilün” vezni ve Nefeslerinde “mefâilün mefâîlün feûlün” vezniyle şiirler yazmıştır. Veznin yanında dili de başarıyla kullanmıştır. Şiirlerinin muhtevasını Hz. Muhammed, Hz. Ali, Hz. Hasan, Hz. Hüseyin, Hz. Fatıma ve Ehli Beyt sevgisi, Kerbela olayı, yaşananlardan duyduğu acı, On İki İmam oluşturmaktadır. Hz. Hasan ve Hüseyin’e mersiyeler, Kerbela olayını içeren mersiyeler, nefesler, ya Ali redifli şiirler, tarikata girenler için yazdığı öğüt niteliğinde şiirler bulunmaktadır. Yazdığı bir mersiyenin bir mısrası “Kerbela narıyla dağ-ı sineni dağla bugün” bir diğer mısrası ise “Şah Hüseynin matemidir karalar bağla bugün” şeklindedir. Bu mısralar onun şiirlerine ve bu geleneğe bağlılığına küçük bir örnektir. Biz de Kemteri’nin şiirlerini, Alevi Bektaşi edebiyatının kaynaklarından faydalanarak içerik, nazım şekilleri, vezin, dil ve eseri oluşturan diğer unsurlar açısından inceledik ve tablolaştırdık. Kemterî’nin şiirleri, anlattığımız yönlerden bakıldığında Alevi-Bektaşi edebiyatı ve Türk Edebiyatı açısından önemli bir yere sahiptir.
Bektashism emerged in the 13th century and was associated with Alevism in Anatolia. Looking at the foundations and influences that make up Bektashism, it is seen that there are Hurufism, Shiism, and Sufism. The thoughts of Bektashi poets and their styles peculiar to their sects also affected their works. Although Bektashism mostly affected dervish lodge literature, divan poetry was also influenced by Bektashism. In this paper, we examined the poems of the poet with the pseudonym Kemterī in the manuscript number OE_Yz_0723 that we found in the İBB Atatürk Library. The work was recorded as a journal in the library. There are poems by other poets at the beginning and end of the work. At the beginning of the work, there is a section consisting of 4 leaves, which is thought to belong to another work. After this section, there is a section titled as “Divān-ı Perākende”. This section contains poems belonging to two poets with Zekāyī and Nizami pseudonyms. Apart from these, some poems do not have pseudonyms. Considering the content of the poems, Alevi-Bektashi elements are noticed. The section in which these poems are included consists of 10 leaves. At the end of the work, the poems belong to a poet named Kazım. The section in which Kemterī's poems are included in the manuscript starts from the 12th leaf. 70 leaves of the work, which has 108 leaves in total, belong to Kemterī. His poems are so many that they can form a divan. The first poem belonging to him in work was written in Nefes verse under the title “Nefes”. The Nefes’ are one of the most frequently used verse forms by Alevi Bektashi poets. Based on this and other poems that follow, we understand that he is a poet who adheres to the Alevi-Bektashi tradition. He mentioned Alevi-Bektashi poets other than himself in his poems. He mentioned about Haji Bektash Veli, Molla Jami, Nesīmī, many sect sheiks, and Alevi-Bektashi poets and gave examples of their poems. He included breaths, stanzas, and elegies in his poems. He used Aruz's prosody in his poems without any mistakes. Although he used different meters, he usually wrote with "fāilātun fāilātun fāilātun fāilun" meter of remel bahri, "mefāilun mefāīlun mefāīlun mefāilun" meter of hecez bahri and wrote poems with "mefāilun mefāīlun feûlun" meter in his Nefes. Besides the meter, he also used the language successfully. The content of his poems constitutes Hazrat Muhammed, Hazrat Ali, Hazrat Hassan, Hazrat Hussein, Hazrat Fatima and the love of Ahl al-Bayt, the Karbala incident, the pain felt from what happened, and the Twelve Imams. There are elegies to Hazrat Hassan and Hussein, dirges containing the Karbala event, the Nefes’, poems with Ali Redif, and poems of advice that he wrote for those who entered the sect. One verse of a dirge he wrote is “Kerbela narıyla dağ-ı sineni dağla bugün (Turkish in origin)” and another verse is “Şah Hüseynin matemidir karalar bağla bugün (Turkish in origin)”. These verses are a small sample of his poems and his commitment to this tradition. We examined Kemterī's poems in terms of the content, verse forms, meter, language, and other elements that make up the work by benefiting from the sources of Alevi Bektashi literature. Kemterī's poems have an important place in terms of Alevi-Bektashi literature and Turkish literature.
Anahtar Kelimeler:
Türk İslam Edebiyatı, Eski Türk Edebiyatı, Kemterî, Alevi-Bektaşi Edebiyatı, Hz. Hasan, Hz. Hüseyin
Turkish Islamic Literature, Old Turkish Literature, Kemterī, Alevi-Bektashi Literature, Hazrat Hassan, Hazrat Hussein
Sunum Videosu
Lisans
Telif Hakkı (c) 2023 Merve Kozikoğlu (Yüksek Lisans Öğrencisi)
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.