Erdemli Bireyin İnşası ve Özgecilik: Psikolojik Bir Değerlendirme Construction of the Virtuous Individual and Altruism: A Psychological Evaluation

Erdem, bireyin duygu ve davranışlarının bir örüntüsü; belli ve doğru bir biçimde hissetme, arzulama ve gerektiğinde eyleme geçme şeklinde tanımlanabilir. Erdem, düşünülmeden uygulanan alışkanlıktan ziyade, içinde bulunulan duruma uygun karşılığı akli ve vicdani bir yargıyla verebilmektir. Ahlak felsefesi bağlamında eylemlerin doğruluğu ya da yanlışlığı üzerine odaklanan “Kantçılar” ve “Sonuççular”ın aksine “Erdem Kuramcılar”ı karaktere odaklanmakta ve bireyin yaşamıyla bir bütün olarak ilgilenmektedirler. Erdem kuramcıları için asıl olan “Nasıl yaşamalıyım?” sorusudur ve buna verilmesi gereken yanıt, “Erdemlere sahip olmaya çalışarak” şeklinde olmalıdır. İslâm kültüründe erdemli bireyin ve toplumun inşasına çok önem verilir ve aslında İslam dininin temel gayesi de budur. Psikoloji ve onun bir dalı olan Din Psikolojisi literatüründe yapılan birçok çalışmada erdemli olmanın bireyin gelişimi ve kendini gerçekleştirme sürecinde önemli bir etken olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Doğal bir iyilik sonucu başkası için yaşamak, başkalarını kendine tercih etmek manasında kullanılan özgecilik (diğerkâmlık),  kimilerince en büyük erdemlerden biri olarak kabul edilirken kimilerince de psikolojik bir dengesizlik hali olarak görülebilmektedir. Bunun sonucunda diğerkâmlık, sosyopsikolojik açıdan bazen sağlıklı bir ruh hali bazen de nevrotik bir davranış olarak değerlendirilebilmektedir. Gerçek özgeciler (samimi diğerkâmlar) bir tehlike anında kendisini başkaları için feda edebilen, bunu da hiçbir beklenti içerisinde olmaksızın yerine getiren kişilerdir. Gerçekten içten gelerek yapılan ve sağlıklı addedilen davranış biçimine, profesyonel asker olmadığı halde savaşlara katılıp vatan ve din sevgisinden dolayı şehit olmak örnek gösterilebilir. Aslında nevrotik bir davranış veya marazi bir durum olan ama özgecilik kisvesi altında tezahür eden bazı davranış biçimleri de vardır. Gizli bencillik, bazen özgecilik gibi algılanabilmektedir. Dünyevi menfaatin devamını sağlamak ve/veya statü elde etmek amacıyla, özgecilik gibi görünen eylemin arkasında bireyin kendi menfaatine odaklanma niyeti yatmaktadır. Bu çalışma nitel desenli bir araştırmadır. Veriler, insanların genelde erdem, özelde özgecilik (diğerkâmlık) anlayışı bağlamında analize tabi tutulmuştur. Erdemli birey ve dolayısıyla erdemli toplumun inşasında asıl olanın, söylem ve eylem tutarlılığına sahip olunması gerektiği sonucuna ulaşılmıştır. Amaç, insanlara veya bilim insanlarına bir hatırlatmada bulunup onlara bir farkındalık kazandırabilmek ve bilhassa psikoterapi sürecinde hem danışana hem danışmana farklı bir bakış açısı sunabilmektir.