Din Referanslı Hareketlerin Sosyo-Politik Bağlamda Karşılaştırması: Evanjelizm ve Gülenizm (FETÖ) Örneği Comparison of Religion-Referenced Movements in Socio-Political Context: The Example of Evangelism and Gulenism (FETO)
Özet
Din, toplumsal, siyasi, kültürel, ekonomik vb. birçok açıdan fonksiyoneldir. Din kimi zaman bir hareketin/grubun inşasında temel faktördür. Kimi zaman bir hareketin tutkalı işlevi görmektedir. Bununla birlikte din, bazen de hareket(ler)in gelişim seyrinde son derece etkili ve kritik olmaktadır. Önemli ve oldukça etkili bir toplumsal olgu olması hasebiyle din, özellikle dinden beslenen/güç alan hareketlerin sosyo-politik paradigmasında üstlendiği işlev hayati bir boyut kazanabilmektedir. Çalışmaya konu olan Evanjelizm ile Gülenizm* (Fetullahçı Terör Örgütü: FETÖ) kökende dinin temel faktör veya referans olduğu bu hareketlerdendir. Hıristiyanlık bağlamında Protestan mezhebi içerisinde ortaya çıkan Evanjelizm ile İslâmî öğreti ve argümanları işlevsel kılan Gülenizm, referans aldıkları dinî gelenekten farklılaşan ve yabancılaşan sosyo-politik tutum açısından benzeşen yönleriyle oldukça dikkat çekmektedir. Bu çerçevede her iki hareketin kuruluş ve gelişim seyri, yapılanmaları ve ulusal ve küresel ölçekli sosyo-politika, hedef, söylem, faaliyet ve stratejiler bakımından birtakım benzerlikler veya paralellikler taşıdıkları ortaya çıkmaktadır. Çalışma, söz konusu hareketlerin salt benzerlik bağlamını sosyo-politik çerçevede ortaya koymaya odaklanmaktadır. Evanjelizm ile Gülenizmin arasındaki benzerliklere yönelik bulgular, veriler veya argümanlar ortaya koyulurken din sosyolojisinin yöntem ve bakış açısından yararlanılmaktadır. Bu kapsamda nitel yöntem tekniklerinden biri olan ve dolaylı gözlemle gerçekleştirilen dokümantasyon tercih edilmiştir. Dokümanlar üzerine yapılan dolaylı gözlemle ilk başta konu kapsamındaki dokümanlar taranmış, ilgili kısımlar tasnif edilmiş ve sonrasında tüm veriler/bulgular sistematik bir çerçeveye oturtulmuştur. Gülenizm ve Evanjelizmin benzerliklerine dair elde edilen bu sistematik veriler/bulgular, anlayıcı bir yaklaşım, sosyolojik bir bakış ve karşılaştırmalı analizlerle ortaya konulmuştur. Bununla birlikte din referanslı hareketler, Gülenizm ve Evanjelizmin karşılaştırması ve salt benzer veya paralel özellikleriyle sınırlandırılmaktadır. Çalışmada; Evanjelizm ve Gülenizm sosyo-politik bağlamda hangi açıdan benzerlikler veya paralellikler ihtiva etmektedir? Hareketler, kuruluş, gelişim seyri, yapılanmaları ve metodolojik perspektifi bakımından ne tür benzerliklere sahiptir? Hareketler, ulusal ve küresel ölçekte sosyo-politika, söylem, faaliyet, hedef ve stratejiler bakımından ne tür benzerlikler veya paralellikler taşımaktadır? sorunsalı etraflıca irdelenerek analiz edilmektedir. Bu noktada din sosyolojisi alanında dinî hareketlerin karşılaştırmalı olarak değerlendirilmesi veya analiz edilmesinin önem arz etmesi ve bu bakış açısının ilgili literatüre katkı sağlayacağının düşünülmesi, çalışmanın özgünlüğünü ve önemini ortaya koymaktadır. Nitekim dinî hareketlerin farklılıklarının veya benzerliklerinin ortaya koyulması, dinî hareketler/gruplar sosyolojisine çok boyutlu bir görünüm ve perspektif kazandırmakla birlikte bu anlamdaki bir ihtiyaca da karşılık gelebilmektedir. Çalışmada temel olarak ulaşılan Gülenizm ve Evanjelizmin birçok açıdan benzer yapıda olduğu sonucu temellendirilmektedir.
* 10 Soruda 15 Temmuz Darbe Girişimi ve Fetullahçı Terör Örgütü. Ankara: Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Yayınları, 2016. https://www.tccb.gov.tr/assets/dosya/15Temmuz/onsorudafeto_tr_en.pdf
* 10 Soruda 15 Temmuz Darbe Girişimi ve Fetullahçı Terör Örgütü. Ankara: Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Yayınları, 2016. https://www.tccb.gov.tr/assets/dosya/15Temmuz/onsorudafeto_tr_en.pdf
Religion, social, political, cultural, economic etc. It is functional in many ways. Religion is sometimes the main factor in the construction of a movement/group. Sometimes it functions as the glue of a movement. However, religion is sometimes extremely influential and critical in developing movements. Since religion is an important and highly effective social phenomenon, the function it assumes in the socio-political paradigm of movements fed/powered by religion can gain a vital dimension. Evangelicalism and Gulenism* (Fetullah Terrorist Organization - FETÖ), which are the subject of the study, are among these movements in which religion is the main factor or reference. Evangelism, which emerged in the Protestant sect in the context of Christianity, and Gulenism, which made Islamic teachings and arguments functional, draw attention to their similar aspects in terms of socio-political attitudes that differ and alienate from the religious tradition they refer to. In this context, it is revealed that both movements have some similarities or parallels in terms of establishment and development course, structuring and national and global scale socio-politics, goals, discourses, activities, and strategies. The study focuses on revealing the püre similarity context of the movements in question within the socio-political framework. The method and point of view of the sociology of religion are used while presenting the findings, data, or arguments for the similarities between evangelism and Gulenism. In this context, documentation, one of the qualitative methods of indirect observation, was preferred. With the indirect observation made on the documents, the documents within the scope of the subject were first scanned, the relevant parts were classified, and then all the data/findings were placed in a systematic framework. These systematic data/findings about the similarities between Gulenism and Evangelicalism have been put forward with an understanding approach, a sociological perspective, and comparative analysis. In addition, religious-referenced movements are limited to the comparison of Gulenism and Evangelicalism and their only similar or parallel features. In the study, In what ways do evangelicalism and Gulenism have similarities or parallels in the socio-political context? What similarities do movements have in terms of establishment, course of development, structuring, and methodological perspective? What kind of similarities or parallels do the movements have in terms of socio-political, discourse, activities, goals, and strategies on a national and global scale? Problematic is analyzed in detail. At this point, the importance of comparative evaluation or analysis of religious movements in the field of sociology of religion and the thought that this perspective will contribute to the relevant literature reveals the originality and importance of the study. As a matter of fact, revealing the differences or similarities of religious movements gives a multidimensional appearance and perspective to the sociology of religious movements/groups and can also correspond to a need in this sense. The study is based on the conclusion that Gulenism and Evangelicalism are similar in many aspects.
* 10 Questions to Understand July 15 Coup Attempt and the Fetullah Terrorist Organization. Ankara: Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Yayınları, 2016. https://www.tccb.gov.tr/assets/dosya/15Temmuz/onsorudafeto_tr_en.pdf
* 10 Questions to Understand July 15 Coup Attempt and the Fetullah Terrorist Organization. Ankara: Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Yayınları, 2016. https://www.tccb.gov.tr/assets/dosya/15Temmuz/onsorudafeto_tr_en.pdf
Anahtar Kelimeler:
Din Sosyolojisi, Din Referanslı Hareketler, Benzerlikler, Evanjelizm, Gülenizm, FETÖ
Sociology of Religion, Religious Referenced Movement, Similarities, Evangelism, Gulenism, FETO
Sunum Videosu
Lisans
Telif Hakkı (c) 2022 Dr. Muhammed YamaçBu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.