Tanrı’nın Ön Bilgisi Meselesinde Orta Bilgi Teorisinin Yeri ve İncelenmesi The Place and Examination of Middle Knowledge Theory in the Foreknowledge of God

Bu bildiride Tanrı’nın ön bilgiye sahip olmasıyla, insanın özgür olup olmadığı meselesine orta bilgi teorinin çözüm önerisi ele alınacaktır. Tanrı’nın önbilgiye sahip olması, insanın davranışlarındaki özgürlüğüne bir engel midir? Tanrı’nın önbilgisi ile insanın özgürlüğü arasında nasıl bir ilişki vardır. Sorusuna farklı şekillerde cevaplar verilmiştir. Teizmin düşüncesinde Tanrı her şeyi eksiz bir şekilde bilir ve aynı zamanda onun bilgisi yanılmazdır. Bunun yanında Teizm insanın da iyiyi ve kötüyü tercih etmeye sahip bir varlık olduğu için eylemlerinden sorumlu yani özgür bir varlık olarak görür. Bu düşünceye göre Tanrı’nın ön bilgiye sahiptir ve insan eylemlerinde özgürdür sonucu çıkmaktadır. Ancak eğer Tanrı ön bilgiye sahipse ve bu ön bilgi yanılmaz ise insan eylemlerinde nasıl özgür olmaktadır. En nihayetinde Tanrı yanılmaz bir bilgiye sahip olduğu için o bilginin gerçekleşmemesi imkânızdır. O zaman bütün davranışlarımız ilahi ön bilgiye göre meydana geliyorsa burada insanın özgürlüğünden bahsedilemez. İşte bu soruna farklı şekillerde çözüm yolları ileri sürülmüştür. Birinci; Boethisçu çözüm önerisidir. Tanrı zamansız bir varlıktır ve o hiçbir zamansal niteliğe sahip değildir. Bu yüzden zamansız bir varlık olarak Tanrı ezelidir ve ezelilik sınırsız bir yaşama eksiksiz, eş zamanlı ve mükemmel bir şekilde sahip olmaktır. Tanrı için her şey şimdidir. Bu, bizim için gelecekte olanı da içerir. Çünkü O, zamanın akışında değildir ve Tanrı için gelecek olmadığı için, Tanrı için önbilginin olması da söz konusu değildir. Bu durumda Tanrının önbilgisi ile insan özgürlüğü arasında bir uyumsuzluk bulunmamaktadır. İkincisi de Ockhamist çözüm önerisidir. Tanrı ezelidir ancak bir önceki anlayışın tersine Tanrı burada zamanın dışında değil aksine başlangıcı ve sonu olmayan zamansal bir ezelilik olarak ele almaktadır. Tanrı’nın herhangi biri ile ilgili bilgisi zamanın dışında bir bilgi değildir. Burada Tanrı farklı zaman dilimlerinde farklı bilgilere sahip olabilme düşüncesi yatmaktadır. Bu teorideki temel düşünce gelecek hakkındaki önermelerin zorunlu olmadığı, en azından bunların meydana gelme anına kadar yanlış olabilmeyi kendi içlerinde barındırmasıdır. Burada yaratılmış iradenin ilahi düzen veya belirlenimi zorunlu olarak değil, aksine özgür bir şekilde ve kontenjan olarak vardır. Üçüncüsü de esas konumuz olan orta bilgi teorisidir. Bu teoriye göre Tanrı’nın sahip olduğu iki tür bilgi vardır. Birincisi doğal bilgi, ikinci ise özgür bilgidir. Orta bilgi ise Tanrı’nın tezahür etmesinden önceki bilgisidir. Bu açıdan orta bilgi, doğal bilgi ile irade öncesi olması açısından benzerlik taşır. Tanrı doğal bilgisi ile mantıksal ve matematiksel gibi zorunlu önermeleri bilmesinin yanında tikel varlıkların bütün ihtimaliyetlerini ve buna ilaveten, bu tür varlıkların eylemleri sonucu oluşan karmaşık ihtimaliyetleri de bilir. Bu bilgi Tanrı’nın kendi doğası vasıtasıyla bildiği bir bilgidir. Yani bu bilgi Tanrı’nın yaratabileceği bütün ihtimaliyetleri/olasılıkları, bütün mümkün tikelleri ve onları koyabileceği bütün mümkün durumları, onların bütün mümkün davranışlarını ve yaratabileceği bütün mümkün dünya ve düzenleri kapsamaktadır. Tanrı’nın doğal bilgisinin objesi mümkün gelecek kontenjanlar iken, özgür bilginin objesi ise bilfiil ve mutlak gelecek kontenjanlardır. Orta bilgi ise obje olarak mümkün ile bilfiil arasında olan şartlı gelecek mümkünlere sahiptir. Tanrı orta bilgisi ile, metafizik olarak zorunlu olmayıp mümkün olanları, önermesini bilir. Tanrı Doğal bilgisi ile olası dünya aralıkların bilmektedir. Orta bilgisi ile uygun dünyalar aralığını bilmektedir. Özgür Bilgisi de ile gerçek dünyayı bilmektedir. Orta bilgi doktrinin en dikkat çekici yönü Tanrı’nın kontenjan geleceği nasıl bildiği ile ilgilidir. Orta bilgi teorisi sadece insan hürriyeti için yer açmamakta aynı zamanda Tanrı’ya özgür mahlukları yaratma noktasında seçim sunmaktadır. Olmaları muhtemel şartlar altında insanların nasıl özgür seçimler yaptığını bilerek Tanrı, yaratılışa doğru olan nihai amacını da beraberinde getirebilir. Böylece karşı olgusal bilgisini de kullanarak bütünüyle bir dünya kurgulayabilir, ancak yaratılış hürriyetini yok etmeden, çünkü değişik koşullar altında insanların özgürce ne yapacakları zaten denklemin içine Tanrı tarafından konulmuştur. Bu teoriye göre Tanrı’nın İlahi ön bilgiye sahip olması insanın özgür eylemlerde bulunmasına engel değildir.