Sosyal Bilim Disiplini Olarak İlahiyat Bugüne Ne Söyler? What is the Role of Theology at Present as a Discipline of Social Science?

İslam ilahiyatında baştan beri Allah’a imanın kayıtsız bir teslimiyet oluşu (taklîd) eleştirilmiş, doğru bilgi, doğru inanç ve doğru eylemi doğuracak kanıta dayalı inancın (tahkîk/hakikat sorgulaması) zorunluluğu dile getirilmiştir. Bu tahkik sürecinde insan zihni önce fizik-metafizik; akıl-vahiy gibi olguları veya doğru-yanlış; iyi-kötü; güzel-çirkin gibi değerleri tasnif etmekte; bu tasnif yeteneğinin kazandırdığı yeti ile de, farklılıkları görebilmekte, tekillikleri fark edebilmekte ve birbiri içine girerek homojenleşmiş gerçeklikleri ayrıştırabilmektedir. Bu sorgulama ilahi olanın kendini doğada yasa, insanda da bilinç/ruh olarak gösterdiği ortaya çıkana kadar devam etmektedir.  Peki, bu hakikat sorgulaması kendini toplumsal düzende/kamusal alanda nasıl açığa çıkarabilir? Dinin Batıdaki tarihini yakından takip eden her zihin, İslam dünyasında dinin bugünkü görünümünün hangi dönüşümlere uğramaya mukadder olduğunu bilir. Elimizdeki fotoğraf şudur: Modern dönemler olarak tanımladığımız son dört yüz yıl içinde din Batıda sonunda kaybettiği bir savaş verdi. Bu savaşın sonunda modernite tek yanlı bir zafer ilan etti ve buna dayalı olarak ruha karşı bedeni; zihinsel olana karşı fiziksel olanı; kültürel olana karşı biyolojik olanı; toplumsal olana karşı doğal olanı; sosyal bilimlere ve beşeri bilimlere karşı da doğa bilimlerini öne çıkardı; düşman ilan ettiklerini ‘bilimsel olmayanlar’ kümesi altında toplayarak önemsizleştirmeye/itibarsızlaştırmaya çalıştı. Bu savaş, bugün geçmiş tarihinden farklı bir noktaya evrilmiş ve kendini dindar ya da seküler olarak tanımlayanları üçüncü bir yolda buluşturmuş, bir uzlaşı içine sokmuş görünmektedir. Peter Berger ve Jurgen Habermas’ın altını kalın harflerle çizdiği ve bir çoğulculuk talebi içeren bu yeni durum şunu öngörmektedir: Dinî terim ve kavramlar da seküler yasalar da ya toplumun huzuru ve mutluluğu için kavramlarını işlevsel hale getirip kamusal alanı birlikte inşa etsinler ya da ortalıkta görünmesinler. Batı örneğinde şahit olduğumuz dinin işlevsizliğinin veya daha kötüsü istismarının nihayetinde dinin masadan süpürülüp atılmak ve tarih dışına itilmek gibi bir sona yazgılandığını bilenler, İslam coğrafyasında benzer bir trajedinin yaşanmaması için İlahiyatın bir sosyal bilim mantığıyla hareket ederek, dinin kurucu terim ve kavramlarının kamusal alanın kültür havzasına girip etkin olmasını sağlayacak bir yöntem geliştirmenin kendini zorunluluk olarak dayattığının farkındadırlar.