Halk Eğitimine Katkı Sunan Bir Kurum: Hisbe Teşkilatı An Organization that Contributes to Public Education: Ḥisba Institution
Özet
Hisbe Teşkilatı, İslam medeniyetinin özgün kurumlarından birisi olarak iyiliği emretme ve kötülükten sakındırma görevinden sorumlu olan kurumdur. Pek çok görevi ve yetkiyi bünyesinde barındıran Hisbe Teşkilatı’nın kaynağı bizzat Kur’an-ı Kerim’e ve Hz. Peygamber’e dayanmaktadır. Bu kurum emir bi’l-ma‘rûf nehiy ani’l-münker prensibinin bir yansımasıdır. Emir bi’l-ma‘rûf nehiy ani’l-münker prensibi eğitim, denetleme ve değişim kavramlarını bünyesinde barındırır. Bu sebeple eğitim ile karşılıklı bir ilişki içerisindedir. Hisbe Teşkilatı’nın birinci amacı; toplumsal kontrolü sağlamaktır. Toplumsal kontrolü sağlama yöntemleri eğitim için kullanılan yöntemleri içerisinde barındırmaktadır. Ahlaki gelişimi hedefleyen ve toplumsal düzenin korunmasını amaçlayan Hisbe Teşkilatı, aynı zamanda toplumun eğitimine ve gelişimine de katkı sunmaktadır. Hisbe teşkilatında görevli Muhtesipler toplumsal düzeni ve kontrolü sağlamak için denetleme faaliyetini yerine getirirken aynı zamanda da toplumdaki bireylere rol-model olmaktadır. Tüm bu özellikler Hisbe Teşkilatı’nın halk eğitimine katkısı olarak değerlendirilebilir. Hisbe Teşkilatı ve emir bi’l-ma‘rûf nehiy ani’l-münker konularını içeren pek çok çalışma yapılmıştır. Ancak Hisbe Teşkilatı’nın eğitim yönünü inceleyen bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bu çalışmada İslam devletlerinin bir kurumu olan Hisbe Teşkilatı’nın ilk kurum formuna büründüğü andan kurum formunu yitirdiği ana kadar olan süreçte genel özellikleri ve uygulamaları incelenerek halk eğitimine katkısı tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu bağlamda çalışmada Hisbe Teşkilatı’nın; bireyin eğitimine, toplumsal düzene ve eğitime katkısı değerlendirilmiştir. Hisbe Teşkilatı’nın topluma yansıyan yönleri eğitim odaklı, nitel araştırma yöntemlerinden doküman tekniği kullanılarak ele alınmıştır. Elde edilen veriler analiz edilerek metinde yansıtılmıştır. Bu çalışma Hisbe Teşkilatı’nın daha önce incelenmeyen bir yönü olan halk eğitimi yönünü incelemesi açısından önem taşımakta ve din eğitimi alanına katkı sağlaması beklenmektedir. Bu çalışma sonucunda Hisbe Teşkilatı’nın toplumsal düzenin devamlılığını hedefleyen bir konumda bulunmasının yanı sıra ahlaki gelişim temelinde halk eğitimine katkı sunan bir yapıya da sahip olduğu tespit edilmiştir. Bu konuda daha kapsamlı çalışmaların yürütülmesi önerilmektedir.
The Ḥisba Institution is a unique institution of Islamic civilization responsible for duty of commanding what is right and forbidding what is wrong. The Ḥisba Institution, which embodies many duties and authorities, is based on the Qurʾān and the Prophet’s teachings. This institution is a reflection of the principle of commanding what is right and forbidding what is wrong (al-amr bi al-maʿrūf wa al-nahy ʿan al-munkar). This principle embodies th concept of education, supervision, and change. For this reason, it is in a reciprocal relationship with education. The primary aim of the Ḥisba Institution is to ensure social control. Methods for achieving social control include educational approaches. The Ḥisba Institution which aims at moral development and the protection of social order, Muḥtasibs in charge of the Ḥisba Institution perform supervisory activities to ensure social order and control, while at the same time serving as role-models for the individuals in society. All of these features can be considered as the contribution of the Ḥisba Institution to public education. While many studies have addressed the Ḥisba Institution and the principle of commanding what is right and forbidding what is wrong, there has not been a specific study on its educational aspect. In this study, it was tried to determine the contribution of the Ḥisba Institution, an organization of Islamic states, to public education by examining its general characteristics and practices from the moment it took the form of the first institution to the moment it lost its institutional form. In this context, the study evaluated the contribution of the Ḥisba Institution to the education of individual, social order, and education. The aspects of the Ḥisba Institution that reflected on the society were analyzed using document technique, on of the qualitative research methods with a focus on education. The data obtained were analyzed and presented in the text. This study is considered significant for exploring an unexplored aspect of the Ḥisba Institution, its contribution to public education, and its contribution to the field of religious education. As a result of this study, it has been determined that the Ḥisba Institution has a structure that contributes to public education on the basis of moral development as well as being in a position that aims at the contunity of social order. Further comprehensive research in this area is recommended.
Anahtar Kelimeler:
Eğitim, İslam Medeniyeti, Emir bi’l-ma‘rûf nehiy ani’l-münker, Hisbe Teşkilatı, Muhtesib, Toplumsal Düzen
Education, Islamic Civilization, al-Amr bi al-ma’rūf wa al-nahy ‘an al-munkar, Ḥisba Institution, Muḥtasib, Social Order
Sunum Videosu
Lisans
Telif Hakkı (c) 2023 Hacer Hicret Medet (Yüksek Lisans Öğrencisi)
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.