Nûreddin es-Sâbûnî’nin Peygamberlerin İsmeti Konusuna Yaklaşımı

Hacı İsmail Doğan

doi:10.55709/TSBSBildirilerDergisi.370

Hacı İsmail Doğan (Doktora Öğrencisi) Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Sivas, Türkiye Yazar 0000-0003-1138-1948

DOI:

Nasıl Atıf Yapılır

Doğan, Hacı İsmail . "Nûreddin es-Sâbûnî’nin Peygamberlerin İsmeti Konusuna Yaklaşımı". TSBS Bildiriler Dergisi 3 (2023), 253-256, https://doi.org/10.55709/TSBSBildirilerDergisi.370

Zotero Mendeley EN EndNote

Maverâünnehir Bölgesi İslam düşünce sisteminin şekillenmesinde çok önemli katkılar sağlayan alimlerin yaşadığı bir coğrafyadır. Günümüzde Müslümanlar arasında kabul edilen iki kelâmî ekolden biri olan Mâtürîdîlik bu bölgede neş’et etmiştir. Bölgede Hanefî-Mâtürîdî kelâm anlayışının Hicrî 6. yüzyıldaki önemli temsilcilerinden biri de Nûreddin es-Sâbûnî olup yaşadığı dönemde saygınlık gören bir âlimdir. Sâbûnî, bölge halkı tarafından itikadî meselelerde görüşlerine itibar edilen ve dönemin en önemli kelâmcılarından Fahreddin er-Râzî ile münazara yapacak kadar donanımlı bir mütekellimdir. O, içinde yaşadığı çağın kelâmî problemlerin çözümü noktasında gayret etmekte, İslam inanç esaslarının halkın anlamasını kolaylaştırmak adına eserler telif etmekte ve özellikle peygamberlerin ismeti meselesi üzerinde durmaktadır. Bu çalışmada Sâbûnî’nin ismet inancı üzerinde durmasının sebepleri yanında peygamberlerin ismeti hususundaki kanaatinin ne olduğu araştırılmıştır. Sâbûnî’nin peygamberlerin ismeti meselesini nasıl anladığı hususu Mâtürîdî kelâm sisteminde ismet anlayışının sabiteleri ve (varsa) değişenleri noktasında önemli veriler ortaya koymuştur. Öte yandan peygamberlerin günahsız olduğu inancının tarihsel kökenine dair referans kaynaklar elde etme imkânı vermiştir. Sâbûnî’nin peygamberlerin ismetine dair kanaatlerinin ortaya konması suretiyle Hanefî- Mâtürîdî kelâm anlayışında ismet inancının 6. yüzyıl itibarıyla geldiği nokta ortaya konmuş ve günümüzdeki durumun tarihî arka planına dair birtakım ipuçları elde edilmiştir. Araştırmada sosyal bilimlerin ana araştırma yöntemlerinden olan literatür taraması ile kaynaklara ulaşılmış; onun görüşleri değerlendirilirken eleştirel bakış açısı korunmuş ve metin oluşturulurken betimleyici (descriptive) bir dil kullanılmıştır. Çalışma sonunda Sâbûnî’nin döneminde saygın bir Hanefî-Mâtürîdî kelâmcısı olduğu ve Mâtürîdî’nin görüşlerini temel referans olarak aldığı görülmüştür. Mâtürîdî’nin itikadî kaynakları referans alırken gösterdiği titizlik ve aklî çıkarımlardaki ustalığının, beslendiği tasavvufî kaynaklar sebebiyle Sâbûnî’de zaman zaman kaybolduğu görülmüştür. Peygamberlere iman, peygamberliğin gerekliliği, peygamberlerin sıfatları gibi hususlarda Hanefî-Mâtürîdî ekol ile aynı kanaate sahip olmasına rağmen onun ismet anlayışı noktasında mensubu bulunduğu gelenekten ayrılarak bazı peygamberlerin “hata” işlediklerini kabul ettiği tespit edilmiştir.
* Bu çalışma devam etmekte olan “Ebû Mansûr el-Mâtürîdî ile Nûreddin es-Sâbûnî’nin Nübüvvet Anlayışlarının Mukayesesi” başlıklı doktora tezimiz esas alınarak hazırlanmıştır (Doktora Tezi, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Sivas).

The region of Maverānannehir is a geography inhabited by scholars who made significant contributions to shaping the Islamic thought system. Māturīdīism originated in this region, one of the two theological schools accepted among Muslims today. One of the essential representatives of the Hanafī-Māturīdī understanding of theology in the area in the 6th century Hijri was Nūr al-dīn al-Sābūnī, who was a respected scholar in his time. Al-Sābūnī was a well-equipped theologian whose views were respected by the people of the region on matters of theology and who debated with Fakhr al-Dīn al-Rāzī, one of the most influential theologians of the period. He endeavored to solve the theological problems of his time, wrote works to facilitate the public understanding of the principles of Islamic belief, and especially emphasized the issue of the infallibility of Prophets (ismat al-anbiya). This study investigated the reasons for al-Sabūnī's emphasis on the view of the Infallibility (ismat) and his opinion on the infallibility of Prophets. How al-Sābūnī understood the issue of infallibility of Prophets provided essential data on the constants and changes (if any) in the understanding of ismat in the Māturīdī theological system. On the other hand, it provided us with reference sources for the historical origins of the belief that prophets are sinless. By revealing al-Sabūnī's opinions on the prophets' ismat, the point of view in ismat in the Hanafī-Māturīdī theological system as of the 6th century has been revealed, and some clues about the historical background of the current situation have been obtained. In the study, the sources were accessed through literature review, one of the leading social sciences research methods; a critical perspective was maintained while evaluating his views, and descriptive language was used while composing the text. At the end of the study, it was seen that al-Sābūnī was a respected Hanafī-Māturīdī theologian of his time and took Māturīdī's views as his primary reference. It was observed that al-Māturīdī's meticulousness in referencing the theological sources and his mastery of rational deductions were sometimes lost in al-Sābūnī due to the Sufi sources he was fed by. Although he had the same opinion as the Hanafī-Māturīdī school on issues such as belief in prophets, the necessity of prophethood, and the attributes of prophets, he differed from the tradition he belonged to in terms of his understanding of ismat and accepted that some prophets committed "mistakes".
* This study is based on our ongoing doctoral dissertation titled "The Comparison of Abū Mansūr al-Māturīdī and Nūr al-Dīn al-Sābūnī's Understanding of Prophethood" (Ph.D. Dissertation, Sivas Cumhuriyet University, 2023).