Māturīdī's Approach to the Faith-Themed Stories: The Narrative of Prophet Mūsā - The Pious Servant
Mâtürîdî’nin İnanç Temalı Kıssalara Yaklaşımı: Hz. Mûsâ – Salih Kul Kıssası
In this study, it is discussed how Māturīdī understood and interpreted the story of Prophet Mūsā and the Pious Servant from a theological point of view in his commentary called Ta’wīlāt al-Qur’ān. The study aimed to analyze the parable of Prophet Mūsā and the Pious Servant according to Māturīdī by focusing on the attributes of will and power, especially the attribute of knowledge of Allāh. Content analysis method, one of the qualitative research techniques, was used in the study. As a result of the research, it has been determined that the parable of Prophet Mūsā and the Pious Servant contains many theological issues and Māturīdī expressed his own views on this occasion. In the parable of Prophet Mūsā - the Pious Servant, Māturīdī tries to determine the messages contained in the story on the one hand, and on the other hand, he makes inferences that are compatible with his own kalām system. In the parable of Prophet Mūsā - the Pious Servant, Māturīdī emphasized the absolute, limitless knowledge of Allāh. He did not consider the parable on the basis of nubuwwat-walāyat, as in Sufism, and evaluated the information that came to the Pious Servant within the scope of revelation. He did not make a clear statement about the Pious Servant’s religious identity. He emphasized his quality of being a servant and his acting with the revelation. According to him, the Pious Servant did not kill the child spontaneously, but by Allāh’s command. Therefore, this issue should not be overlooked. He rejected the principle of absolute submission of the Sufis in connection with the understanding of reason-based morality. Based on the dialogue between Prophet Mūsā and the Pious Servant before they set out on the journey to-gether, he made a few evaluations about the use of the word inshāllāh. It is as if he gave the message that our words and deeds should reflect our faith with this approach. In addition, he made theological inferences about the ability to act from the parable.
* This article is the revised and developed version of the unpublished conference presentation entitled “Māturīdī’s Approach to the Faith-Themed Stories: The Narrative of Prophet Mūsā - The Pious Servant” at the 4th Turkish Symposium of Social Science.
Bu çalışmada, Mâtürîdî’nin Te’vilâtü’l-Kur’ân adlı tefsirinde Hz. Mûsâ ile Salih Kul kıssasını kelâmî açıdan nasıl anladığı ve yorumladığı konu edilmiştir. Çalışma, başta Allah’ın ilim sıfatı olmak üzere irade ve kudret sıfatlarına odaklanarak Mâtürîdî’ye göre Hz. Mûsâ-Salih Kul kıssasını tahlil etmeyi amaçlamıştır. Çalışmada nitel araştırma tekniklerinden içerik analizi yöntemi kullanılmıştır. Araştırma sonucunda, Hz. Mûsâ ile Salih Kul kıssasının kelâmî açıdan pek çok konuyu barındırdığı ve Mâtürîdî’nin bu vesile ile kendi görüşlerini dile getirdiği tespit edilmiştir. Mâtürîdî, Hz. Mûsâ – Salih Kul kıssasında bir taraftan kıssanın içerdiği mesajları tespit etmeye çalışırken diğer taraftan da kendi kelâm sistemiyle uyumlu çıkarımlarda bulunmaktadır. Mâtürîdî, Hz. Mûsâ-Salih Kul kıssasında Allah’ın mutlak, sınırsız ilmini öne çıkarmıştır. Kıssayı tasavvuftaki gibi nübüvvet-velâyet eksenli ele almamış ve Salih Kul’a gelen bilgiyi vahiy kapsamında değerlendirmiştir. Salih Kul’un dinî kimliğine dair net bir ifade kullanmamıştır. Onun kul olma vasfını öne çıkararak vahiyle birlikte hareket et-mesine vurgu yapmıştır. Ona göre Salih Kul, çocuğu öldürme fiilini kendiliğinden değil Allah’ın emriyle yerine getirmiştir. Dolayısıyla bu husus gözden kaçırılmamalıdır. O, akla dayalı ahlak anlayışıyla bağlantılı olarak sûfîlerin mutlak teslimiyet prensibini reddetmiştir. O, Hz. Mûsâ ile Salih Kul’un birlikte yolculuğa çıkmadan önce aralarında geçen diyalogdan hareketle inşallah lafzının kullanımıyla ilgili birkaç değerlendirme yapmıştır. Sanki o, bu yaklaşımıyla söz ve fiillerimiz inancımızı yansıtmalıdır mesajını vermiştir. Ayrıca o, kıssadan fiile güç yetirmeyle ilgili kelâmî çıkarımda bulunmuştur.
* Bu çalışma, 4. Türkiye Sosyal Bilimler Sempozyumu’nda sunulan “Mâtürîdî’nin İnanç Temalı Kıssalara Yaklaşımı: Hz. Mûsâ – Salih Kul Kıssası” adlı tebliğin geliştirilmiş hâlidir.
Albayrak, İsmail. “Kur’ân ve Tefsir Açısından Hızır Kıssası ve Ledün İlmi”. Kur’ân ve Tefsir Araştırmaları 5 (İslâm Düşüncesinde Gayb Problemi-I) Tartış-malı İlmî Toplantı. ed. Bedreddin Çetiner. 187-210. İstanbul: Ensar Neş-riyat, 2003.
Altındaş, Mücteba. “Kelâm Atomculuğu Bağlamında Kudret-Fiil İlişkisine Dair Tartışmaların Arka Planı”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/21 (Ocak 2022), 144-174. https://doi.org/10.53683/gifad.1007839.
Bayraktar Karahan, Fatma. “İmam Mâtürîdî’nin Hz. Mûsâ ve Salih Kul Kıssasını Kelâmî Yorumu”. Eskiyeni 48 (2023), 307-330. https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1227563.
Bursevî, İsmâil Hakkı. Rûhu’l Beyân. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l Fikr, ts.
Eraslan, Yunus. Erken Dönemde Hanefî-Mâtürîdî Kelam Sisteminin Tasavvufla İlişkisi. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
Erkaya, Mahmud Esad. “Tasavvufta Mürid-Mürşid İlişkileri Bağlamında Hızır Kıs-sası”. II. Uluslararası Multidisipliner Çalışmaları Kongresi. ed. Münir Yıldırım. 142-152. Ankara: Akademisyen Kitabevi, 2018.
Haksever, Ahmet Cahid. “Hz. Musa - Hızır (a.s.) Kıssası Ekseninde Mürşide Tesli-miyet: Ya’kub-ı Çerhî Örneği”. Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi 43 (2019), 1-13.
İbn Acîbe, Ebü’l-Abbas. el-Bahru’l-medîd fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Mecîd. thk. Ahmed Abdullah el-Kureşî Raslân. 7 Cilt. Kahire: y.y., 1999.
İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 3. Basım, 1994.
İbnü’l-Arabî, Muhyiddin. Fusûsu’l-Hikem Tercüme ve Şerhi. çev. Ahmed Avni Konuk, haz. Mustafa Tahralı vd. 2 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2017.
Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘ li-Ahkâmi’l-Kur’an. 20 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 2. Basım, 1964.
Kuşeyrî, Abdülkerîm b. Hevâzin. Kuşeyrî Risâlesi. haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2. Basım, 1981.
Kuşeyrî, Abdülkerîm b. Hevâzin. Letâifu’l İşârât. thk. İbrâhim Besyûnî. 3 Cilt. Mı-sır: el-Hey’etü’l-Mısriyyeti’l-âmme lil-kitâb, 3. Basım, ts.
Marulcu, Hasan Tevfik. “Ehl-i Sünnet Kelâmında İrâde ve Meşîet”. Süleyman De-mirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 32 (2014), 7-22.
Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Kitâbü’t-Tevhîd. thk. Fethullah Huleyf. İskenderiye: Dâru’l-Câmiati’l-Mısriyye, ts.
Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. thk. Ahmet Vanlıoğlu vd. – İlmî Kont-rol: Bekir Topaloğlu. 18 Cilt. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2005.
Mavil, Kılıç Aslan. “Hızır-Mûsâ Kıssasında Kader -Çift Perspektifli Bir Bakış”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 5/8 (2016), 2496-2516. https://doi.org/10.15869/itobiad.281491.
Mukâtil b. Süleyman, Ebü'l-Hasen. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. thk. Abdullah Mahmûd Şehhâte. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs, 2002.
Özcan, Hanifi. “Mâtürîdî’ye Göre ‘Hikmet’ Terimi”. İslâmî Araştırmalar Dergisi 2/6 (1988), 42-46.
Öztürk, Mustafa. Kur’ân ve Aşırı Yorum : Tefsirde Bâtınilik ve Bâtıni Te’vil Gele-neği. Ankara: Avrasya Yayın Reklam Matbaa, 2003.
Râgıb el-İsfahânî. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. Dimeşk: Dâru’l-Kalem, 1992.
Râzî, Fahreddin. Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 3. Basım, 1999.
Serrâc, Ebû Nasr. el-Lüma’ İslam Tasavvufu Tasavvufla İlgili Sorular-Cevaplar. çev. Hasan Kamil Yılmaz. İstanbul: Altınoluk Yayınları, 1996.
Şahinalp, Hacer. “Nûreddîn es-Sâbûnî’ye Göre Kudret-Fiil İlişkisi Çerçevesinde İnsan Fiilleri ve Sorumlu Özgür Kişilik”. Milel ve Nihal 18/1 (2021), 97-119. https://doi.org/10.17131/milel.927116.
Sarıgül, Murat. “Ebû Mansûr el-Mâtürîdî’in Vahiy-İlham Anlayışı ve Hızır Kıssası-nın Tefsirine Yansımaları”. Temel İslam Bilimleri Araştırmaları -I-. ed. Alparslan Kartal. 172-207. Ankara: Sonçağ Akademi Yayınları, 2019.
Şekeroğlu, Sami. “Mâtürîdî’de Ahlâkî Tasavvur: Hikmet”. Mâtürîdî Kayıp Aydın-lanmanın İzinde. ed. Şaban Ali Düzgün. Ankara: OTTO Yayınları, 2020.
Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmiʿu’l-Beyân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 25 Cilt. Kahire: Dâru Hicr, 2001.
Ural, A. Ali (ed.). Kur’ân’da İnsan-Gayb İlişkisi. İstanbul: Şule Yayınları, 1993.
Yağlı Mavil, Hikmet. “Kelâm İlminde İlahî İrade Tartışmaları”. Diyanet İlmi Dergi 57 (2021), 277-316.
Zemahşerî. el-Keşşâf. 4 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kitabi’l-‘Arabî, 3. Basım, 1987.
Telif Hakkı (c) 2025 Mücahit Kılınç (Yüksek Lisans Tezi) (Yazar)
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
CC BY-NC 4.0 lisansı, eserin ticari kullanım dışında, her türlü ortam ve formatta paylaşılmasına, kopyalanmasına, çoğaltılmasına ve orijinal esere uygun şekilde atıfta bulunmak kaydıyla yeniden düzenlenmesine, dönüştürülmesine ve eser üzerine inşa edilmesine izin verir.
İndir
Makale Bilgileri
- Konu Kelam - Mezhepler Tarihi
- Gönderim 16 Temmuz 2024
- Kabul 5 Ocak 2025
- Yayım 20 Ocak 2025
- Sempozyum Sempozyum 4 (2024): TSBS Bildiriler Dergisi
- Bölüm Kelam - Mezhepler Tarihi
- Kategoriler
