Qualifications Of The Prophet Muḥammad in The Dīwān Of Ḥasan b. ʿAlī Gulshanī
Hasan Sezâyî-i Gülşenî Dîvânı’nda Hz. Muhammed’in Vasıfları
As the Qur’ān expresses, the Prophet Muḥammad, who was sent as a mercy to the worlds and whom Allah declared to have created with a lofty morality, occupies the most exalted rank among created beings. This characteristic of him has brought about the view in Sufism that he is the first created being. Sufi poets have treated Prophet Muḥammad with his qualities such as his being the light of Muḥammad, his morality, and his prophetic aspect in their poems. The 18th-century Sufi poet Ḥasan b. ʿAlī Gulshanī, whose poems we have examined, has also addressed the Prophet from many aspects in his Divan. In our study, the image of the Prophet in the poems of the Sufi poet Ḥasan b. ʿAlī Gulshanī has been examined. An attempt has been made to reveal the treatment of the Prophet in Sufism and literature as well as in religious sciences, using the example of Ḥasan Sezāʾī. The literary expression of the Prophet through a Sufi lens is an indicator of the influence of Sufism, which has resonated with many segments of society. It also reflects the development and values of our richly endowed language. In this study, poems on the Prophet Muḥammad in Ḥasan Sezāʾī’s Dīwān were identified through document scanning, and the prophetic attributes contained within these poems were analyzed and titled. Relevant sections of the poems were translated into contemporary Turkish and presented alongside them. The poems’ treatment of the Prophet Muḥammad was evaluated and commented upon from both Sufi and literary perspectives. It was observed that the Prophet Muḥammad’s spirituality and personality were explored from a Sufi perspective, based on the levels of existence. Ḥasan Sezāʾī’s assessments of the Prophet’s position in the Sufi hierarchy of existence coincided with Ḥasan Sezāʾī’s. It is possible to argue that Ḥasan Sezāʾī, utilizing Ibn al-ʿArabī’s mirror symbolism, viewed the Prophet as a perfect mirror reflecting God. It has been observed that Ḥasan Sezāʾī’s poetry emphasizes the Prophet Muḥammad’s qualities of being sent as a mercy to the worlds and possessing superior morals. Furthermore, based on hadith narrations about his intercession for believers, Ḥasan Sezāʾī’s poems also feature the Prophet Muḥammad’s qualities of intercession. In addition, the poems also explore qualities such as being a source of wisdom, the most beloved of people, generous and forgiving, and leadership.
Kur’ân-ı Kerim’in ifadesiyle âlemlere rahmet olarak gönderilen ve Allah’ın yüce bir ahlâk üzere yarattığını beyan ettiği Hz. Muhammed yaratılmışların içinde en yüce makâma sahiptir. Onun bu özelliği tasavvufta yaratılan ilk varlık olarak ele alınması görüşünü beraberinde getirmiştir. Mutasavvıf şairler Hz. Muhammed’i; nûr-i Muhammmedi oluşu, ahlakı, peygamberlik yönü gibi vasıflarıyla şiirlerinde işlemişlerdir. Şiirlerini incelediğimiz 18. yüzyıl mutasavvıf şairi Hasan Sezâyî-i Gülşenî de Dîvân’ında Hz. Peygamberi birçok yönüyle ele almıştır. Çalışmamızda mutasavvıf şair Hasan Sezâyî-i Gülşenî’nin şiirlerindeki Hz. Peygamber tasavvuru incelenmiştir. Hz. Peygamber’in dînî ilimlerin yanında tasavvuf ve edebiyatta ele alınışı Hasan Sezâyî örneğinden hareketle ortaya konulmaya çalışılmıştır. Hz. Peygamber’in bir mutasasavvıf gözünden edebî olarak dile getirilmesi, toplumda birçok kesime hitap eden tasavvufun etkisinin de bir göstergesidir. Aynı zamanda zengin bir birikime sahip dilimizin gelişimini ve değerlerini yansıtmaktadır. Bu çalışmada Hasan Sezâyî’nin Dîvân’ında yer alan Hz. Peygamber konulu şiirler belge tarama yöntemiyle belirlenmiş ve bu şiirlerde yer alan peygamber vasıfları analiz edilerek başlıklandırılmıştır. Şiirlerdeki ilgili kısımlar günümüz Türkçesine çevrilmiş ve beraberinde verilmiştir. Şiirlerin Hz. Peygamberi ele alışı tasavvufî ve edebi yönden değerlendirilerek şerhi yapılmıştır. Varlık mertebelerine göre Hz. Muhammed’in ruhâniyeti ve kişiliğinin tasavvufî yönden işlendiği görülmüştür. Mutasavvıfların varlık hiyerarşisinde Hz. Peygamber’in konumu ile Hasan Sezâyî’nin değerlendirmelerinin örtüştüğü görülmüştür. İbn Arabî’nin ayna sembolizminden yararlanan Hasan Sezâyî’nin, Hz. Peygamber’i Hakk’ı gösteren kâmil bir ayna olarak değerlendirdiği söylemek mümkündür. Hasan Sezâyî’nin şiirinde Hz. Peygamberin âlemlere rahmet olarak gönderilmesi ve üstün bir ahlâka sahip olması vasıflarının ön plana çıkarıldığı tespit edilmiştir. Ayrıca mü’minlere şefaat edeceği ile ilgili hadis rivâyetlerine dayalı olarak Hasan Sezâyî’nin şiirlerinde Hz. Muhammed’in şefaatçi vasfı da yer almıştır. Bunların yanında şiirlerde hikmet kaynağı, insanların en sevgilisi, cömert ve bağışlayıcı olmasıyla birlikte önderlik gibi vasıfların da işlendiği görülmüştür.

Telif Hakkı (c) 2025 İbrahim Kaya (Yazar)
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
CC BY-NC 4.0 lisansı, eserin ticari kullanım dışında, her türlü ortam ve formatta paylaşılmasına, kopyalanmasına, çoğaltılmasına ve orijinal esere uygun şekilde atıfta bulunmak kaydıyla yeniden düzenlenmesine, dönüştürülmesine ve eser üzerine inşa edilmesine izin verir.
Makale Bilgileri
- Konu Türk İslam Edebiyatı
- Gönderim 21 Temmuz 2025
- Kabul 5 Ağustos 2025
- Yayım 15 Ağustos 2025
- Sempozyum 5. Türkiye Sosyal Bilimler Sempozyumu - Kabul Edilen Bildiriler
- Bildiri Bilim Alanı Türk İslam Edebiyatı
Kaya, İbrahim. “Hasan Sezâyî-I Gülşenî Dîvânı’nda Hz. Muhammed’in Vasıfları”. Türkiye Sosyal Bilimler Sempozyumu 5 (August 15, 2025). https://doi.org/10.55709/tsbsdergisi.731