A Qualitative Study on the Sources and Levels of Islamic Belief Knowledge Among Individuals Aged 60 and Over in Ankara
Ankara’daki 60 Yaş Üstü Bireylerin İslam İnancına Dair Bilgi Kaynakları ve Bilgi Düzeyleri Üzerine Nitel Bir Araştırma
This study aims to examine the sources and levels of Islamic belief-related knowledge among individuals aged 60 and over residing in Ankara, as well as the reflections of this knowledge on their personal and social lives. The research focuses on the place of religious knowledge in individuals’ lives, the means and sources through which it is acquired, the challenges encountered during the acquisition process, and how interest in religious knowledge develops over time. Conducted between October 2024 and May 2025, the study employs a qualitative research design utilizing semi-structured interviews with 12 participants aged between 61 and 80.
The interview questions are structured around two main themes: (1) sources of knowledge and the acquisition process; and (2) knowledge of Islamic creed (ʿaqīda) and the fundamental articles of faith (arkān al-īmān). The educational backgrounds of the participants range from incomplete primary education to university degrees. The most common sources of religious knowledge include imam-hatip schools, family elders, formal schooling, and religious books, while modern media—particularly television—also plays a notable role. Institutional sources such as Diyanet TV are followed by only a limited number of participants. While some participants had access to religious learning in early life, others only developed interest in religion at later stages.
Participants' levels of knowledge regarding the articles of faith vary significantly. Responses to questions about belief in God, prophets, angels, divine books, predestination (qadar), and the hereafter (ākhira) fall into four categories: those with systematic knowledge, those with partial knowledge, those with inaccurate or incomplete knowledge, and those offering intuitive responses. It was observed that participants with lower levels of formal education had limited knowledge in areas such as the names and attributes of God, the nature of angels, and the identification of divine scriptures and prophets. In contrast, those with higher education (especially university graduates) provided more structured and academically informed answers.
Participants stated that possessing knowledge about faith contributed to becoming a better person in daily life, helped them avoid moral mistakes, and brought inner peace. However, some reported difficulties expressing themselves due to gaps in their knowledge and highlighted challenges in learning religious concepts, such as difficulties with memorization, lack of parental support, and limited access to educational opportunities during their youth.
In conclusion, this study reveals the multilayered nature of elderly individuals’ experiences in acquiring religious knowledge, the strong correlation between educational background and knowledge level, and the impact of religious knowledge on both everyday life and spiritual well-being. The findings emphasize the importance of acquiring religious knowledge from reliable sources at an early age and suggest that religious education policies should be restructured with age-specific approaches to better address the needs of different demographic groups.
Bu araştırma, Ankara’da yaşayan 60 yaş üstü bireylerin İslâm inancına dair bilgi kaynaklarını, bilgi düzeylerini ve bu bilgilerin bireysel ve toplumsal yaşamdaki yansımalarını incelemeyi amaçlamaktadır. İnanç bilgisinin bireylerin yaşamında nasıl bir yer tuttuğu, hangi yollarla ve hangi kaynaklardan elde edildiği, bilgi edinim sürecinde karşılaşılan zorluklar ve bireylerin bu sürece yönelik ilgilerinin nasıl geliştiği araştırmanın temel odaklarını oluşturmaktadır. Araştırma, Ekim 2024 – Mayıs 2025 tarihleri arasında yürütülmüş; nitel araştırma yöntemlerinden yarı yapılandırılmış görüşme tekniği kullanılarak, yaşları 61–80 arasında değişen 12 katılımcıyla derinlemesine mülakatlar gerçekleştirilmiştir.
Mülakat soruları iki ana temada toplanmıştır: (1) bilgi kaynakları ve edinme süreci; (2) İslam akaidi ve iman esaslarına dair bilgi düzeyi. Katılımcıların eğitim düzeyleri ilkokul terk ile lisans mezunu arasında değişmektedir. Dinî bilgi edinme kaynakları arasında en yaygın olanlar imam-hatipler, aile büyükleri, okul ortamı ve kitaplar olurken, modern medya araçlarının (özellikle televizyon) da bu süreçte belirli bir rol oynadığı görülmüştür. Diyanet TV gibi kurumsal kaynaklar ise yalnızca sınırlı sayıda katılımcı tarafından takip edilmektedir. Katılımcıların bir kısmı erken yaşta dinî bilgi edinme imkânı bulurken, bir kısmı yaşamın ileri dönemlerinde dinî bilgiye ilgi duymaya başlamıştır.
İman esaslarına yönelik bilgi düzeyi katılımcılar arasında farklılık göstermektedir. Allah’a, peygamberlere, meleklere, kitaplara, kadere ve ahirete imana dair sorulara verilen yanıtlar; sistematik bilgi sunan, kısmi bilgiye sahip olan, eksik/hatalı bilgi veren ve sezgisel cevaplarla yetinen gruplar şeklinde sınıflandırılmıştır. Allah’ın isimleri ve sıfatları, meleklerin mahiyeti, ilahî kitapların içerikleri ve peygamberlerin tanımı gibi alanlarda özellikle düşük eğitim seviyesine sahip katılımcıların bilgi düzeylerinin sınırlı olduğu; buna karşın lisans düzeyindeki katılımcıların daha bütünlüklü ve akademik içerikli yanıtlar sunduğu gözlemlenmiştir.
Katılımcılar, iman bilgisine sahip olmanın gündelik yaşamlarında daha iyi bir insan olma gayretine katkı sunduğunu, yanlışlardan korunmaya yardımcı olduğunu ve manevî huzur sağladığını belirtmiştir. Bununla birlikte, bazı katılımcılar bilgi eksiklikleri nedeniyle kendilerini ifade etmekte zorlandıklarını, özellikle ezberleme güçlüğü, ilgisiz ebeveyn ve sınırlı öğrenme imkânları gibi nedenlerle dinî bilgi edinme sürecinde zorluklar yaşadıklarını ifade etmiştir.
Sonuç olarak, bu araştırma; ileri yaş bireylerin dinî bilgi edinme tecrübelerinin çok boyutlu yapısını, bilgi düzeyi ile eğitim geçmişi arasındaki güçlü ilişkiyi ve dinî bilginin bireyin günlük yaşamı ile ruhsal dünyasına olan etkilerini ortaya koymaktadır. Bulgular, dinî bilginin doğru kaynaklardan erken yaşta edinilmesinin önemini vurgulamakta ve din eğitimine yönelik politikaların yaş gruplarına özgü yaklaşımlarla yeniden yapılandırılması gerektiğine işaret etmektedir.

Telif Hakkı (c) 2025 Betül Gözel- Dr. Öğr. Üyesi Abdullah Demir (Yazar)
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
CC BY-NC 4.0 lisansı, eserin ticari kullanım dışında, her türlü ortam ve formatta paylaşılmasına, kopyalanmasına, çoğaltılmasına ve orijinal esere uygun şekilde atıfta bulunmak kaydıyla yeniden düzenlenmesine, dönüştürülmesine ve eser üzerine inşa edilmesine izin verir.
Makale Bilgileri
- Konu Kelam - Mezhepler Tarihi
- Gönderim 23 Temmuz 2025
- Kabul 5 Ağustos 2025
- Yayım 15 Ağustos 2025
- Sempozyum 5. Türkiye Sosyal Bilimler Sempozyumu
- Bildiri Bilim Alanı Kelam - Mezhepler Tarihi