Criminal Responsibility of the Child in Islamic Law: A Comparative Assessment

İslam Hukukunda Çocuğun Cezaî Ehliyeti: Mukayeseli Bir Değerlendirme

Yazarlar

https://doi.org/10.55709/tsbsdergisi.773
In Islamic law, a “child” is a person who, due to young age, is not yet legally accountable (mukallaf) and does not possess the authority to engage in certain legal acts and transactions. In other words, a child is someone who, due to immaturity, does not bear the rights and responsibilities attributed to those who are of age (bāligh) and of sound judgment (rashīd). Legal capacity (ahliyyah) refers to a person’s ability in law to possess rights, be subject to obligations, and to perform legally valid acts. In Islamic jurisprudence, ahliyyah is defined as the quality that renders a person eligible to be addressed by religious-legal responsibilities. It is generally classified into two categories: capacity for rights (ahliyyat al-wujūb) and capacity for execution (ahliyyat al-adā’). A child’s legal capacity is categorized into various stages, starting from the embryonic stage to the capacity of a non-discerning child, a discerning child, an authorized discerning child, a pubescent person, and a fully mature person. From the perspective of criminal responsibility, a child is not considered eligible to bear ḥadd (fixed punishments) and qiṣāṣ (retaliatory punishments). A child who has not reached puberty does not yet possess the physical or legal capacity to be subjected to such punishments. However, mental discernment (ʿaql) is sufficient for taʿzīr (discretionary punishment); reaching puberty is not a prerequisite. Nevertheless, a child’s act requiring taʿzīr is not, in essence, a crime. Labeling such an act as a crime is metaphorical, and the punishment imposed serves a corrective and disciplinary purpose. Although a child does not have full criminal responsibility, they can be subject to preventive and disciplinary measures. However, taʿzīr punishments are not applied to a child who lacks mental discernment (ʿaql), as such measures require a minimum level of understanding (tamīz). A similar approach is observed in the Turkish Penal Code (TPC): although children under the age of 11 cannot be subjected to prosecution, in certain cases, taking into account their level of capacity, they may be placed under state supervision or fined for disciplinary purposes. This paper explores the criminal capacity of children in Islamic law and the resulting legal consequences. In the first part, the definition of a child and the various levels of legal capacity are briefly discussed. The second part, the criminal responsibility of children is examined; in this context, the punishments in Islamic law are outlined in general terms, and the criminal liability of children under the Turkish Penal Code is briefly addressed through a comparative assessment. Today, the concept of the child is studied from various perspectives. While Islamic jurisprudential literature predominantly discusses the child within the contexts of personal status, family, and obligations law, the position of the child in relation to criminal provisions and its comparison with contemporary legal systems constitutes a distinct and original area of inquiry. This study investigates the provisions concerning the criminal responsibility of children in Islamic criminal law based on classical fiqh sources and compares them with modern approaches and the Turkish Penal Code. Employing the method of comparative law, the research utilizes normative and conceptual analysis techniques, relying on classical texts, recent academic studies, and current legislation. This paper aims to examine the criminal responsibility of children in Islamic criminal law in a comparative framework with Turkish criminal law, demonstrating that the imposition of criminal responsibility on children is graded according to age and the capacity for discernment.
İslam hukukunda “çocuk”, yaş küçüklüğü sebebiyle henüz mükellef olmayan ve belli iş ve işlemleri yapma yetkisi bulunmayan kişidir. Başka bir ifadeyle çocuk; yaş küçüklüğünden dolayı bâliğ ve reşîd kimselerin hak ve sorumluluklarını taşımayan kişidir. Ehliyet ise hukukta kişinin haklara sahip olabilmesi, mükellefiyetlere elverişli olabilmesi ve belli tasarrufları hukuki sonuçları ortaya çıkacak şekilde gerçekleştirmeye yetkili olmasını ifade eder. Bir fıkıh terimi olarak ehliyet, “kişiyi dinî-hukuki teklifin muhatabı olmaya elverişli kılan vasıf”tır. Ehliyet, genel olarak vücub ehliyeti ve eda ehliyeti olmak üzere ikiye ayrılır. Çocuğun ehliyeti; cenin döneminden başlayarak, gayri mümeyyiz çocuğun ehliyeti, mümeyyiz çocuğun ehliyeti, me’zun mümeyyiz çocuğun ehliyeti, bâliğin ehliyeti ve reşîdin ehliyeti olmak üzere çeşitli kısımlara ayrılır. Cezâi ehliyet açısından bakıldığında çocuk, had ve kısas cezalarını çekmeye ehil değildir. Bulûğa ermemiş çocuğun henüz had veya kısas cezalarını bedenen çekme ehliyeti yoktur. Ta’zîr cezalarına ehil olmak içinse âkil olmak yeterlidir. Bâliğ olmak şart değildir. Ancak çocuğun ta’zîr gerektiren fiili gerçekte suç değildir. Fiilin suç olarak isimlendirilmesi mecazendir. Verilen ceza da terbiye ve te’dib amacıyladır. Çocuğun her ne kadar cezâî ehliyeti olmasa da zecrî tedbir ehliyeti vardır. Âkil olmayan çocuğa ise te’dib olan ta’zîr cezaları uygulanmaz. Çünkü söz konusu zecrî tedbirlere ehil olmak, temyîz ile mümkün olur. Bu husus TCK’da da benzer şekilde düzenlenmiştir. 11 yaşını bitirmemiş olan çocuklar için her ne kadar bir takibat yapılamasa da belli durumlarda yine çocuğun ehliyeti göz önünde bulundurularak çocuğa terbiye ve te’dîb amaçlı devlet gözetimi veya para cezası verilir. Bu çalışmada İslam hukukunda çocuğun cezaî ehliyeti ve buna bağlı olarak ortaya çıkan cezaî sonuçlar ele alınmıştır. Çalışmanın birinci bölümünde kısaca çocuğun tarifi yapılarak çocuğun ehliyetinin kısımlarına değinilmiştir. İkinci bölümde çocuğun cezaî ehliyeti ele alınmış; bu bağlamda İslam hukukundaki cezalar genel hatlarıyla açıklanmış ve Türk Ceza Kanunu’ndaki çocukların cezaî sorumluluğuna da kısaca değinilerek mukayeseli bir değerlendirme yapılmıştır. Çocuk, günümüzde farklı yönleriyle araştırma konusudur. Fıkıh literatüründe ağırlıklı olarak kişiler, aile ve borçlar hukukunda kapsamlı olarak ele alınan çocuğun, ceza hükümleri bağlamında nerede durduğu ve çağdaş hukuk sistemleriyle mukayesesi, özgün bir konu olarak değerlendirilmektedir. Çalışmada, İslam ceza hukukunda çocuğun cezaî ehliyetine dair hükümler klasik fıkıh kaynakları temelinde incelenmiş; bu hükümler çağdaş yaklaşımlar ve Türk Ceza Kanunu ile karşılaştırılmıştır. Mukayeseli hukuk yöntemiyle yürütülen araştırmada normatif ve kavramsal analiz teknikleri kullanılmış; klasik metinler, güncel akademik çalışmalar ve mevzuat esas alınmıştır. Bu bildiri, İslam ceza hukukunda çocuğun cezaî ehliyetini ve bunun cezaî yansımalarını, Türk ceza hukuku ile karşılaştırmalı biçimde incelemekte; çocuklara uygulanan sorumluluğun yaş ve temyiz gücüne göre kademelendiğini göstermektedir.

Ali Haydar. Dürerü’l-Hükkâm Şerhu Mecelleti’l-Ahkâm. 4 Cilt. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1. Baskı., 2020.

Bardakoğlu, Ali. “Ehli̇yet”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 17 Eylül 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/ehliyet

Çeker, Orhan. İslâm Hukukunda Çocuk. Konya: Tekin Kitabevi, 2015.

Çolak, Mücahit. “İslâm Hukukunda Ceza Ehli̇yeti̇ Açısından Yaş Küçüklüğü”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 35 (30 Haziran 2011), 103-124. https://dergipark.org.tr/tr/pub/atauniilah/issue/2752/36703

Hökelekli, Hayati. “Çocuk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 30 Nisan 2025. https://islamansiklopedisi.org.tr/cocuk

Karaman, Hayreddin. Ana Hatlarıyla İslâm Hukuku: Hususî Hukuk. 3 Cilt. İstanbul: Ensar, 21. Baskı., 2019.

Köse, Üzeyir. İslam Ceza Hukukunda Fail ve Mağdur Olarak Çocuğun Durumu. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=XRfFHf1kKL4fZqOW6DdQCA&no=iQT4hRT_GEQS7ClPfeuLjQ

Özkan, Mehmet. “İslam Hukukunda Velâyet Sahiplerinin Çocuğun Malları Üzerindeki Tasarruf Yetkileri”. Balıkesir İlahiyat Dergisi 13 (Haziran 2021), 137-179.

Salman, Yüksel. İslâm Ceza Hukukunda Af. İstanbul: Ensar, 2021.

Ûdeh, Abdülkādir. et-Teşrîʿu’l-cinâʾiyyü’l-İslâmî. 2 Cilt. Montada Althaqafa, 2013.

Yaman, Ahmet- Çalış, Halit. İslam Hukuku. Ankara: Bilay, 2018.

TCK, Türk Ceza Kanunu (Kanun No. 5237). Resmî Gazete 25611 (26 Eylül 2004). Erişim 07 Ağustos 2025. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=5237&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5

TMK, Türk Medenî Kanunu (Kanun No. 4721). Resmî Gazete 24607 (22 Kasım 2001). Erişim 07 Ağustos 2025. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2001/12/20011208.htm#1

Kaynakçada 13 eser bulunmaktadır.

Makale Bilgileri

  • Özet Okunma 45
  • Atıf & Paylaşım
  • Paylaş
İndirme verisi henüz mevcut değil.
Karataş, Tuğba - Salman, Yüksel. “İslam Hukukunda Çocuğun Cezaî Ehliyeti: Mukayeseli Bir Değerlendirme”. Türkiye Sosyal Bilimler Sempozyumu 5 (August 15, 2025). https://doi.org/10.55709/tsbsdergisi.773