Comparative Tafsīr Method through Tafsīr Texts: The Case of Verse 22 of Sūrat al-Baqarah
Tefsir Metinleri Üzerinden Mukayeseli Tefsir Metodu: Bakara Suresi 22. Âyeti Örneği
The tafsīr, which aims to reveal the objectives and contextual meanings of Qur’ānic verses by examining their linguistic, historical, and semantic dimensions, has produced a wide range of interpretive traditions throughout Islamic intellectual history. This study analyzes how verse 22 of Sūrat al-Baqara (فَلَا تَجْعَلُوا لِلَّهِ أَندَادًا وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ) has been interpreted by three prominent exegetes representing different periods and scholarly traditions, through the lens of the comparative tafsīr method. The central focus is to demonstrate how a single verse may be interpreted divergently by comparing classical tafsīr texts. The selected exegetical works for analysis include al-Kashshāf by al-Zamakhsharī, Anwār al-Tanzīl by al-Bayḍāwī, and al-Taḥrīr wa’l-Tanwīr by Ibn ʿĀshūr. This study highlights the significance of comparing tafsīr texts in terms of structure, content, rhetorical style, and semantic depth. The main aim is to show that the comparative tafsīr method not only reveals interpretive plurality but also provides insights into each exegete’s methodological framework and historical context. Within this scope, particular attention is given to the grammatical structure of the verb “فَلَا تَجْعَلُوا” the syntactic connections it holds, and the semantic range of the term “nidd”, especially in the context of pre-Islamic polytheistic beliefs and the Qur’ānic concept of tawḥīd. The research adopts a qualitative approach, using techniques such as intertextual comparison, conceptual and grammatical analysis, and evaluation of interpretive similarities and differences. The findings indicate that the tafsīrs of al-Zamakhsharī and al-Bayḍāwī share a high degree of textual and interpretive similarity. This suggests that al-Bayḍāwī was strongly influenced by al-Zamakhsharī and expanded his interpretations with slight modifications and additions. Both exegetes interpret “ند” not only as “equal” but also as “opponent” or “rival,” and focus on detailed linguistic and rhetorical explanations. In contrast, Ibn ʿĀshūr’s interpretation stands out for its distinctive language, broader historical consciousness, and sociological depth. His approach combines classical grammatical exegesis with contextual reasoning and highlights the logical basis of the verse’s prohibition. In conclusion, the comparative tafsīr method has proven to be a productive analytical tool for uncovering not only the semantic richness of the Qur’ānic text but also the diverse exegetical methodologies within the classical tafsīr tradition. Its systematic use is recommended in modern Qur’ānic studies.
Kur’ân’ın dilsel, tarihsel ve semantik yönlerini inceleyerek, âyetlerin maksadını ve bağlamını ortaya koymayı amaçlayan tefsir ilmi, asırlar boyunca önemli yorum telakkileri ortaya koymuştur. Bu araştırmada, tefsir ilmi kapsamında mukayeseli tefsir yöntemi kullanılarak Bakara Suresi’nin 22. âyetinin farklı dönemlere ve ilmî geleneklere ait üç seçkin müfessir tarafından nasıl yorumlandığı ele alınmıştır. Çalışmanın temel konusu, klasik dönem tefsir literatüründe yer alan metinlerin karşılaştırılması yoluyla, aynı âyetin nasıl anlam farklılıklarıyla yorumlandığını ortaya koymaktır. Zemahşerî’nin el-Keşşâf, Beyzâvî’nin Envârü’t-Tenzîl ve İbn Âşûr’un et-Tahrîr ve’t-Tenvîr adlı eserleri örneklem olarak alınmış ve bu bağlamda analiz edilmiştir. Araştırmamız, tefsir metinlerindeki yapı, içerik, üslup ve semantik düzeyde mukayese edilmesinin önemi ortaya konmaktadır. Araştırmanın maksadı mukayeseli tefsir metodunun yalnızca farklı yorumları ortaya koymakla sınırlı kalmadığını, aynı zamanda her bir tefsirin kendi ilmî yönünü ve tarihsel bağlamını anlamaya imkân sunduğunu göstermektir. Bu çerçevede, âyette geçen “فَلَا تَجْعَلُوا” fiilinin nahiv yapısı, taalluk ettiği cümle ve “ند” kavramının anlam boyutları, üç müfessirin yaklaşımı sadedinde müşriklerin inanç sistemi ve tevhid ilkesi bağlamında derinlemesine analiz edilmiştir. Araştırma yöntemi olarak, nitel araştırma yaklaşımı benimsenmiş; metinler arası mukayese, kavramsal analiz, gramer çözümlemesi, yorumlar arası benzerlik ve farklılıkların tespiti gibi teknikler kullanılmıştır. Zemahşerî ve Beyzâvî tefsirlerinde dikkat çeken nokta, yüksek oranda ibare birliği ve yorum paralelliğidir. Bu durum, Beyzâvî’nin Zemahşerî’den etkilendiğini ve tefsirini ona dayalı olarak genişlettiğini ortaya koymaktadır. Her iki müfessir de “ند” kavramını yalnızca “benzer” değil, aynı zamanda “muhalif ve düşman” anlamı üzerinden yorumlamış, âyetin dilsel yapısını detaylıca çözümlemişlerdir. Yakın dönem tefsir örneklerinden olan İbn Âşûr’un tefsiri ise özgün üslubu, geniş tarihî ve sosyolojik arka planı ile diğer iki müfessirden ayrılmaktadır. Onun yaklaşımı, sadece dilsel çözümleme değil, aynı zamanda âyetin Arap toplumundaki tarihsel bağlamını ve anlam düzeyini da dikkate alarak sistematik bir analiz sunar. Ayrıca, âyetteki yasağın mantıksal gerekçesine dair vurgular ortaya konmaktadır. Sonuç olarak, mukayeseli tefsir yöntemi, klasik tefsirlerin sadece içerik yönünden değil, aynı zamanda yöntem, yaklaşım ve yorum derinliği açısından da nasıl farklılaştığını ortaya koymakta etkili bir yöntem olarak değerlendirilmiştir. Bu metodun, modern tefsir çalışmalarında daha sistematik biçimde uygulanması önerilmektedir.

Telif Hakkı (c) 2025 Murat Aktepe (Yazar)
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
CC BY-NC 4.0 lisansı, eserin ticari kullanım dışında, her türlü ortam ve formatta paylaşılmasına, kopyalanmasına, çoğaltılmasına ve orijinal esere uygun şekilde atıfta bulunmak kaydıyla yeniden düzenlenmesine, dönüştürülmesine ve eser üzerine inşa edilmesine izin verir.
Makale Bilgileri
- Konu Tefsir - Kıraat
- Gönderim 26 Temmuz 2025
- Kabul 4 Ağustos 2025
- Yayım 15 Ağustos 2025
- Sempozyum 5. Türkiye Sosyal Bilimler Sempozyumu - Kabul Edilen Bildiriler
- Bildiri Bilim Alanı Tefsir - Kıraat
Aktepe, Murat. “Tefsir Metinleri Üzerinden Mukayeseli Tefsir Metodu: Bakara Suresi 22. Âyeti Örneği”. Türkiye Sosyal Bilimler Sempozyumu 5 (August 15, 2025). https://doi.org/10.55709/tsbsdergisi.780