Turkish-Islamic Manuscripts Preserved in Europe: The Case of Leiden University
Avrupa’da Muhafaza Edilen Türk-İslam Yazmaları: Leiden Üniversitesi Örneği
Turkish-Islamic literature encompasses a rich textual tradition extending from the Ottoman period to the present, formed over different historical stages. A significant portion of this literary heritage has survived in the form of manuscripts, which have become multi-layered and multifaceted sources for researchers, both in terms of their textual content and their physical characteristics. Containing information related to various scientific disciplines, literary genres, and cultural heritage, these works draw attention not only for their textual value but also for their material aspects such as transcription techniques, bookbinding arts, and paper production methods. This study examines Turkish-Islamic manuscripts written in Ottoman Turkish and preserved in Europe, particularly in the Library of Leiden University. The research addresses the historical context of these manuscripts, the process of the collection’s formation, their physical structures, preservation conditions, and current accessibility. The foundation of the Leiden collection is the Legatum Warnerianum manuscript archive, created in the 17th century primarily through the efforts of Levinus Warner and many other Orientalists. This archive was compiled from works obtained in different regions of the Ottoman Empire and transferred to Europe through the networks of the period’s intellectual circles. The collection contains numerous works in the fields of tafsir, fiqh, kalam, Sufism, and literature, which have been evaluated in detail in terms of both content and form. Codicological analyses include bookbinding structures, paper types, watermarks, and transcription records; paleographic analyses focus on script types, line arrangements, and writing styles. Methodologically, the study employs both the digital collection system of Leiden University and its physical archive documents. Furthermore, a comparative analysis was carried out with the cataloging, preservation, and digitization practices applied in manuscript libraries in Türkiye. In this way, the processes of preservation and access to manuscripts have been evaluated within both European and Turkish contexts. The research also investigates, in light of historical documents, the routes by which the manuscripts reached Europe, how they were classified and cataloged there, and the ways in which they have served as sources for scholarly studies. The study concludes that the Leiden University collection possesses an advanced structure in terms of content richness, physical preservation, and digital accessibility. With these features, the collection provides methodological examples for manuscript institutions in Türkiye and serves as a valuable reference for textual editing, comparative literature, cultural history, and philological research.
Türk-İslam Edebiyatı, Osmanlı döneminden günümüze kadar uzanan ve farklı dönemlerde oluşmuş çok zengin bir metin geleneğini içinde barındırır. Bu edebî mirasın önemli bir kısmı yazma eserler olarak günümüze ulaşmış, hem içerikleri hem de fiziksel özellikleriyle araştırmacılar için çok katmanlı ve çok yönlü bir kaynak hâline gelmiştir. Çeşitli bilim dallarına, edebiyat türlerine ve kültürel mirasa ilişkin veriler barındıran bu eserler, yalnızca metin içeriği açısından değil; aynı zamanda istinsah teknikleri, cilt sanatları, kâğıt üretim yöntemleri gibi maddî unsurlarıyla da dikkat çeker. Bu çalışma, Avrupa’da, özellikle Leiden Üniversitesi Kütüphanesi’nde muhafaza edilen Osmanlı Türkçesiyle yazılmış Türk-İslam yazmalarını incelemektedir. Araştırmada söz konusu yazmaların tarihî bağlamı, koleksiyonun oluşum süreci, fiziksel yapıları, korunma koşulları ve günümüzdeki erişim imkânları ele alınmıştır. Leiden koleksiyonunun temelini, 17. yüzyılda Levinus Warner başta olmak üzere birçok şarkiyatçının katkısıyla oluşturulan Legatum Warnerianum adlı yazma eser arşivi teşkil etmektedir. Bu arşiv, Osmanlı’nın farklı bölgelerinden temin edilmiş ve dönemin entelektüel çevreleri aracılığıyla Avrupa’ya taşınmıştır. Koleksiyonda tefsir, fıkıh, kelâm, tasavvuf ve edebiyat alanlarına ait çok sayıda eser yer almakta; bu eserler hem içerik hem de biçim bakımından ayrıntılı biçimde değerlendirilmiştir. Kodikolojik olarak cilt yapısı, kâğıt türü, su damgaları ve istinsah kayıtları; paleografik olarak ise hat türleri, satır düzeni ve yazı biçimleri incelenmiştir. Çalışmada yöntem olarak Leiden Üniversitesi’nin dijital koleksiyon sistemi ile fiziki arşiv belgelerinden yararlanılmış; ayrıca Türkiye’deki yazma eser kütüphanelerinde uygulanan kataloglama, koruma ve dijitalleştirme yöntemleriyle karşılaştırmalı analiz yapılmıştır. Böylece hem Avrupa hem de Türkiye bağlamında yazma eserlerin muhafaza ve erişim süreçleri değerlendirilmiştir. Araştırma sürecinde yazmaların Avrupa’ya hangi yollarla ulaştığı, Avrupa’da nasıl sınıflandırılıp kataloglandığı ve bilimsel çalışmalara nasıl kaynaklık ettiği tarihî belgeler ışığında ortaya konulmuştur. Sonuç olarak Leiden Üniversitesi koleksiyonunun, içeriksel zenginliği, fiziksel korunma düzeyi ve dijital erişim imkânları bakımından gelişmiş bir yapıya sahip olduğu belirlenmiştir. Bu özellikleriyle koleksiyon, Türkiye’deki yazma eser kurumlarına metodolojik anlamda örnek teşkil etmekte; metin neşri, karşılaştırmalı edebiyat, kültürel tarih ve filolojik araştırmalar için önemli bir başvuru kaynağı sunmaktadır.

Telif Hakkı (c) 2025 Azranur Açıkgöz (Yazar)
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
CC BY-NC 4.0 lisansı, eserin ticari kullanım dışında, her türlü ortam ve formatta paylaşılmasına, kopyalanmasına, çoğaltılmasına ve orijinal esere uygun şekilde atıfta bulunmak kaydıyla yeniden düzenlenmesine, dönüştürülmesine ve eser üzerine inşa edilmesine izin verir.
Makale Bilgileri
- Konu Türk İslam Edebiyatı
- Gönderim 30 Temmuz 2025
- Kabul 4 Ağustos 2025
- Yayım 15 Ağustos 2025
- Sempozyum 5. Türkiye Sosyal Bilimler Sempozyumu - Kabul Edilen Bildiriler
- Bildiri Bilim Alanı Türk İslam Edebiyatı
Açıkgöz, Azranur. “Avrupa’da Muhafaza Edilen Türk-İslam Yazmaları: Leiden Üniversitesi Örneği”. Türkiye Sosyal Bilimler Sempozyumu 5 (August 15, 2025). https://doi.org/10.55709/tsbsdergisi.821