Arabic Education in Religious High Specialization Centers: A Half-Century Curriculum and Practice Analysis
Dini Yüksek İhtisas Merkezlerinde Arapça Eğitimi: Yarım Asırlık Müfredat ve Uygulama Analizi
This study analyzes the conceptual and historical development of Arabic instruction programs implemented at the Religious High Specialization Center, and derivative specialization centers. Its scope covers programmatic developments from the inaugural curriculum implemented in 1975 (07.08.1975) through the revisions of 1978, 1999 and 2007, including instructional materials (Mabâdī al-ʿArabiyya, al-Mushazzab, Marāḥu’l-Arwāḥ, al-Balāghatu’l-Wāḍiḥa, al-Ikhtiyār, etc.) and curricular practices. The significance of the research lies in revealing how institutional approaches to teaching the source language of Islamic sciences (Arabic) have evolved, and how classical text–centered education has been combined with modern language-teaching methods to enhance the professional competence of religious personnel. The aim is to identify and evaluate changes in program objectives, content and implementation that align with the Haseki centers’ founding mission—improving the professional qualifications of muftis and preachers, facilitating access to primary religious sources, and producing field-ready specialists—and to explain the causes and effects of these changes. The method is a document-based historical and content-analysis approach: official program texts, course schedules, reading lists and implementation rules were examined chronologically. Findings indicate that the first program’s two-year, classical text- and grammar-heavy structure (25 weekly hours covering Arabic, tafsīr, ḥadīth, fiqh, and Turkish-Islamic culture) was strengthened in 1978 through the addition of uṣūl courses, supervised reading sessions, increased Arabic contact hours and formalized exam/ thesis procedures; that in 1999 a preparatory year was introduced and the curriculum was reorganized into a three-year, term/credit-based model; and that by 2007 the preparatory/specialization distinction was clearly institutionalized and modern communicative skills (listening-speaking, reading-comprehension, writing, translation) and practical competencies were foregrounded. In conclusion, Haseki programs have built a sustained tradition of institutionalized Arabic training grounded in classical sources while progressively adopting methodological and structural reforms responsive to societal and service needs, thereby enhancing both textual comprehension and communicative capability among religious functionaries.
Bu çalışma, Dini Yüksek İhtisas Merkezlerinde uygulanan Arapça öğretim programlarının kavramsal ve tarihsel gelişimini analiz etmektedir; kapsam olarak 1975’te uygulanan ilk programdan (07.08.1975) başlayarak 1978, 1999 ve 2007 yıllarındaki program değişikliklerini, öğretim materyallerini (Mebâdiul’l-Arabiyye, El-Mühezzeb, Merâhu’l-Ervâh, el-Belâġatu’l-Vâdıha, el-İḫtiyâr vb.) ve müfredat uygulamalarını ele almaktadır. Araştırmanın önemi, İslamî ilimlerin kaynak dilinin (Arapça) öğretimine ilişkin kurumsal uygulamaların nasıl evrildiğini, klasik metin merkezli eğitim ile modern dil öğretim yaklaşımlarının nasıl harmanlandığını ve bu değişimin din görevlilerinin mesleki yeterliliğine etkisini ortaya koymasındadır. Amaç, Haseki merkezlerinin kuruluş amacını (müftü ve vaizlerin mesleki donanımını artırma, dini kaynaklara erişim ve sahada uzman personel yetiştirme) doğrulayacak biçimde programların hedef, içerik ve uygulama değişikliklerini tespit etmek ve bu değişikliklerin nedenlerini ve sonuçlarını değerlendirmektir. Yöntem olarak belge temelli tarihsel ve içerik analizine dayalı karşılaştırmalı bir yaklaşım uygulanmış; resmi program metinleri, ders çizelgeleri, okutma listeleri ve uygulama esasları kronolojik olarak çözümlenmiştir. Bulgular, ilk programın iki yıllık, yoğun klasik metin ve dilbilgisi ağırlıklı yapısının (haftalık 25 saat; Arapça, tefsir, hadis, fıkıh, Türk-İslam kültürü) 1978’de usûl ve mütalaa uygulamaları, artan Arapça ders saati ve sınav/tez düzenlemeleriyle güçlendirildiğini; 1999’da hazırlık yılı eklenerek üç yıllık yapıya geçildiğini ve dönem-kredi/tablo sisteminin uygulamaya konduğunu; 2007’de ise hazırlık-ihtisas ayrımının netleşip modern dil öğretim yöntemleri (dinleme-konuşma, okuma-anlama, yazma, çeviri) ile pratik becerilerin ön plana alındığını göstermektedir. Sonuç olarak, Haseki programları klasik kaynaklara bağlı kalarak kurumsallaşmış bir dil eğitimi geleneği oluşturmuş; zamanla toplumun ve hizmet ihtiyaçlarının gerektirdiği biçimde metodolojik ve yapılandırılmış yenilikler yaparak din görevlilerinin hem metin anlayışını hem de iletişim becerilerini artırmaya yönelik bir dönüşüm sergilemiştir.

Telif Hakkı (c) 2025 Zekiye Akbulut (Yazar)
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
CC BY-NC 4.0 lisansı, eserin ticari kullanım dışında, her türlü ortam ve formatta paylaşılmasına, kopyalanmasına, çoğaltılmasına ve orijinal esere uygun şekilde atıfta bulunmak kaydıyla yeniden düzenlenmesine, dönüştürülmesine ve eser üzerine inşa edilmesine izin verir.
Makale Bilgileri
- Konu Arap Dili ve Edebiyatı
- Gönderim 31 Temmuz 2025
- Kabul 13 Ağustos 2025
- Yayım 15 Ağustos 2025
- Sempozyum 5. Türkiye Sosyal Bilimler Sempozyumu - Kabul Edilen Bildiriler
- Bildiri Bilim Alanı Arap Dili ve Edebiyatı
- Kategoriler
Akbulut, Zekiye. “Dini Yüksek İhtisas Merkezlerinde Arapça Eğitimi: Yarım Asırlık Müfredat Ve Uygulama Analizi”. Türkiye Sosyal Bilimler Sempozyumu 5 (August 15, 2025). https://doi.org/10.55709/tsbsdergisi.863