Sarf Literatüründe Gizli Kalmış Bir Şerh: Şerhu’l-Binâ ve’l-Emsile A Hidden Sharh in the Sarf: Sharh al-Amtsilah wa al-Binā’

Dil ilimlerinin en önemlilerinden biri hatta öğrenim bakımından en başta geleni, “sarf” ilmidir. Bu nedenle Arapça dil eğitimi genel olarak sarf ilmi ile başlar. İlk ve en eski müstakil sarf kitabı olan Ebû Osmân el-Mâzinî’nin Kitabü’t-Tasrîf’in ardından sarf ilmine dair birçok müstakil eser yazılmıştır. Bu eserlerden Emsile, Binâ, Maksûd, İzzî ve Merâhu’l-ervâh adlı sarf kitapları, Osmanlı medreselerinde temel kabul edilen ve günümüzde de önemini koruyan eserlerdir. Bu beş eser arasında yer alan Emsile ve Binâ kitapları, Osmanlı medreselerinde ve günümüzde klasik usul ile Arapça öğretimi yapan kurumlarda Arapça derslerinde ilk iki sırada okutulan muhtasar eserlerdir. Bu kitapların en önemli özelliği sarfa giriş mahiyetinde olmalarıdır. Emsile’nin en önemli özelliği tüm çekimleri tek bir fiil yani (نَصَرَ) fiili ile yapılması; Binâ’nın en önemli özelliği ise Arapça’daki fiil kalıplarının üç harfliden (sülâsî) altı harfliye (südâsî) doğru ve dildeki işleklik sırasına göre masdarlarıyla birlikte verilmesidir. Bu iki eserle ilgili özellikle Osmanlı döneminde çok sayıda şerh ve hâşiye yazılmış, bu eserlerin birçok baskısı ve Türkçe tercümeleri yapılmıştır. Örneğin Emsile üzerine yazılmış şerhler arasında; Muslihuddin Mustafa Sürûrî’nin Şerhu’l-Emsile, Kuyucaklı Abdullah Efendi’nin Şerhu’l-Emsile, Dâvûd-i Karsî’nin, Şerhu’l-Emsile, Köse Efendi diye bilinen Çörekçizâde Ahmed Nüzhet’in Emsile Şerhi, Eskicizâde’nin Emsile Şerhi ve Mehmed Esad Efendi’nin Emsile-i Cedide adlı eserleri zikredilebilir. Binâ üzerine de yazılmış pek çok şerh vardır. Bunlar arasında; Muslihuddin Mustafa Sürûrî’nin, Şerhu’l-Binâ, Nushî Efendi’nin Mürşidü’l-ğınâ fi şerhi’l-Emsile ve’l-Binâ, Kuyucaklı Abdullah Efendi’nin Şerhu’l-Binâ, Dâvûd-i Karsî’nin Şerhu’l-Binâ, Muhammed b. el-Hâc Hamîd el-Kefevî (Akkirmânî)’nin Şerhu’l-Binâ, Ahmed Rüşdi Karaağacî’nin Esâsü’l-Binâ ve Ali b. Osman Akşehrî’nin Telhîsü’l-Esâs adlı eserleri zikredilebilir. Bunların dışında her iki eser üzerine yazılmış ve medrese çevrelerinde pek bilinmeyen hatta kütüphanelerimizde de nüshası bulunmayan bir şerh vardır. Şerhu’l-Binâ ve’l-Emsile adlı bu şerh, yurt dışında Riyad Üniversitesi Kütüphanesinde bulunan el yazma bir nüshadır. Şerhin kendisi gibi müellifi de meçhuldür. Yazısı okunaklı bir nesih yazısı olup nüshanın girişinde not edildiğine göre on ikinci asır ya da sonrasında yazılmış olmalıdır. Bu durumda yukarıda zikredilen şerhlerin birçoğundan istifade etmiş olmalıdır. Bu düşüncemizi şerhin muhtevası da desteklemektedir. Şöyle ki; Ahmed Rüşdi Karaağacî’nin Esâsü’l-Binâ’sı geniş hacimli (mutavvel) bir eser olup birçok konudaki tartışmalara yer vermektedir. Onun özeti olan (muhtasar) ve Ali b. Osman Akşehrî’nin kaleme aldığı Telhîsü’l-Esâs’ta ise bu tartışmalar özetlenerek aktarılmaktadır. Çalışmamızın konusunu oluşturan bu şerhte ise bu tartışmalara hiç değinilmeden tartışmaların sonucu ve öğrencinin bilmesi gereken bilgiler sade, kısa ve öz olarak sunulmaktadır. Dolayısıyla bu çalışmamız bu şerhin diğer şerhler ile benzer ve farklı yönlerine ve şerhler arasındaki yerine işaret etmesinin yanı sıra gizli kalmış bir şerhin gün yüzüne çıkarılmasına ve araştırmacıların gündemine getirilmesine katkı sunmuş olmaktadır.