İmam Mâtürîdî'nin Varlık Görüşü Hakkındaki Çalışmalara Dair Bir Değerlendirme

Hümeyra Sevgülü Haciibrahimoğlu

doi:10.55709/TSBSBildirilerDergisi.2.77

Hümeyra Sevgülü Haciibrahimoğlu (Doktora Öğrencisi) Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Ankara, Türkiye Yazar 0000-0001-7841-0665

DOI:

10.55709/TSBSBildirilerDergisi.2.77

Nasıl Atıf Yapılır

Sevgülü Haciibrahimoğlu, Hümeyra . "İmam Mâtürîdî'nin Varlık Görüşü Hakkındaki Çalışmalara Dair Bir Değerlendirme". TSBS Bildiriler Dergisi 2 (2022), https://doi.org/10.55709/TSBSBildirilerDergisi.2.77

Zotero Mendeley EN EndNote

Bu çalışmada, İmam Mâtürîdî’nin (öl. 333/944) varlık görüşü hakkında bilgi içeren güncel araştırmaların değerlendirilmesi amaçlanmaktadır. Mâtürîdî’nin Kitâbü’t-Tevḥîd adlı eserinin varlık bölümü üzerinde yapılan çalışmalarda, onun kozmoloji düşüncesi konusunda dört farklı sonuca ulaşılmıştır. Bunlar onun “herhangi bir evren teorisini ön plana çıkarmadığı”, “atomcu”, “tabiatçı” ve “arazcı” olduğu şeklindedir. Bu çalışmanın amacı öncelikle Mâtürîdî’nin varlık görüşünü konu edinen çalışmalarda ulaşılan sonuçları incelemek ve daha sonra bu konuda neden farklı sonuçlara ulaşıldığını irdelemektir. Zira aynı Kitâbü’t-Tevḥîd üzerinde yapılan çalışmalarda dört farklı sonuca ulaşılması ilginç ve dikkat çekici bir durumdur. Bu bağlamda söz konusu farklı sonuçların sebeplerini ortaya koymak önemlidir. Yaptığımız değerlendirmede bu çalışmalarda nasıl bir yöntem izlendiği tespit edilecek ve Mâtürîdî’nin kozmoloji görüşü hakkında ulaştıkları sonuçlara göre kategorize edilecektir. Ayrıca, ulaşılan sonuçlar tablo halinde de sunulacaktır. Yapılan çalışmalar tetkik edildiğinde daha çok Kitâbü’t-Tevḥîd’in varlık bölümü bağlamında bir sonuca varılmaya çalışıldığı görülmektedir. Ayrıca bu çalışmalarda Nesefî’nin (öl. 508/1115), Tebṣıratü’l-edille eserinin Mâtürîdî’nin varlık görüşü hakkındaki yorumlamalarından da yararlanılmıştır. Ancak buna rağmen farklı değerlendirmeler ortaya çıkmıştır. Bazı çalışmalarda bu farklılaşmanın, Bekir Topaloğlu’nun (Allah rahmet etsin) Kitâbü’t-Tevḥîd’in varlık bölümünü tahkik ve tercüme ederken tercih ettiği kavramlardan kaynaklanabileceği ifade edilmiştir. Nitekim Ömer Türker “Kitâbü’t-Tevḥîd’in Türkçe Tercümesinin Tenkidi” adlı çalışmasında, eserin varlık konusunun da dâhil edildiği bazı pasajlar hakkında tercüme önerilerinde bulunmuştur. Benzer şekilde Tahir Uluç’un eserin tahkik ve tercümesine dair “Kitâbu’t-Tevhîd’in Tahkikli Neşri ve Açıklamalı Tercümesi’ne Dair Bazı Mülâhazalar” adlı bir çalışması da bulunmaktadır. Ayrıca o, Kitâbü’t-Tevḥîd’i felsefî literatürü ve müellifin kendi orijinal bakış açısını dikkate alarak tercüme etme gayretinde bulunmuştur. Bu tercüme 2021 yılında, Topaloğlu’nun bazı kavram kullanımına dair eleştirilerini de içeren dipnotlar ile yayımlanmıştır. Ancak elbette farklı değerlendirmelerin ortaya çıkmasını tahkik ve tercüme problemlerine indirgemek doğru olmaz. Kitâbü’t-Tevḥîd metninin dilinin anlaşılmasının zor olması aynı zamanda Mâtürîdî’nin diğer evren teorilerini de çağrıştıran kullanımlarının bulunması da sebeplerden biridir. Nitekim atomcu olmasının muhtemel olduğu yönünde kanaat belirten Mehmet Bulgen, “al-Māturīdī and Atomism” adlı makalesinde Mâtürîdî’nin kozmoloji görüşünün tespiti konusunda onun varlık görüşünün sistematik olmaması haricinde de bazı zorluklar bulundurduğunu ifade eder. Onun varlık alanına dair; cevher, araz ve cisim gibi kavramları farklı anlamlarda kullanabildiğini belirtir. Bu durum Mâtürîdî’nin tabiatçılık ve atomculuk teorilerinden hangisini benimsediği hakkında net bir karara varmayı zorlaştırmaktadır. Zira farklı evren teorilerini ve bu evren teorilerine dair kavramları kendi teolojik sistemine entegre ederek kullanmış ve böylece daha esnek bir yaklaşım benimsemiş görünmektedir. Dolayısıyla bu gibi sebeplerle Kitâbü’t-Tevḥîd’in varlık bahsi üzerinde çalışma yapan araştırmacıların farklı sonuçlara ulaştıkları söylenebilir.

This study aims to evaluate the current research focusing on Imām Māturīdī's (d. 333/944) view of existence. The research studies in the chapter about existence in Kitāb al-Tawḥīd by al-Māturīdī have drawn four different conclusions regarding his cosmological thought. These are al-Māturīdī’s not “promoting any theory of the universe", his being an "atomist", "naturalist" and "accidentalist". The present study mainly aims to examine the findings of the studies on al-Māturīdī's view of existence, along with discussing why different results have been obtained on this issue. It is interesting and remarkable that four different results have been obtained by the studies on this same work. Therefore, the reasons for these different perspectives must be unearthed. In our evaluation, the types of methods followed in these studies are identified, and the studies are categorized based on the results they obtained about al-Māturīdī's view of cosmology. Moreover, the results are presented in tables. An examination of the studies reveals that most conclusions have been drawn based on the chapter about the existence of Kitāb al-Tawḥīd. Additionally, these studies also incorporate al-Nasafī’s (d. 508/1115) interpretations of Tabshirat al-Adillah on al-Māturīdī's view of existence. However, different perspectives have emerged. In some studies, it has been noted that such differences in perspectives may have been due to the concepts preferred by Bekir Topaloğlu (May Allah have mercy on him) while studying and translating the previous chapter in Kitāb al-Tawḥīd. For example, in his work called “A Criticism of the Turkish Translation of Kitāb al-Tawḥīd,” Ömer Türker offered translation-oriented suggestions about some excerpts in the work, including the chapter about the notion of existence. Similarly, Tahir Uluç also has a study titled "Some Considerations on the Edited Publication and Annotated Translation of Kitāb al-Tawḥīd,” which focuses on the proofreading and translation of the work. In addition, he endeavored to translate Kitāb al-Tawḥīd by taking into account the philosophical literature and the author's perspectives. This translation was published in 2021 with footnotes including Topaloğlu's criticisms of the use of various concepts. However, acceptably, it would not be right to attribute such different evaluations solely to the problems of proofreading and translation. The difficulty in understanding the language of Kitāb al-Tawḥīd and al-Māturīdī’s use of expressions that evoke other theories of the universe are also among the reasons. As a matter of fact, in his article "al-Māturīdī and Atomism", Mehmet Bulgen, who thinks that he is likely to be an atomist, notes that there are some difficulties in appreciating al-Māturīdī's view of cosmology, coupled with the fact that his view of existence is not systematic. He states that al-Māturīdī uses concepts such as substance (jawhar), accident (ʿaraḍ), and body (jism) ambiguously. This makes it difficult to reach a clear conclusion about what theories of naturalism and atomism al-Māturīdī adopt. This is because he uses different theories of the universe and concepts related to these theories by integrating them into his theological system and thus adopts a more flexible approach. Therefore, it can be said that, due to such reasons, researchers working on Kitāb al-Tawḥīd’s chapter about existence have obtained different results.