Osmanlı Devleti Döneminde Kamu Hizmetlerinin Yürütülmesinde Avarız Vakıflarının Yeri

Cengiz Sarı

doi:10.55709/TSBSBildirilerDergisi.2.200

Dr. Cengiz Sarı Sakarya Bölge Adliye Mahkemesi, Sakarya, Türkiye 0000-0001-5676-9888

DOI:

10.55709/TSBSBildirilerDergisi.2.200

Nasıl Atıf Yapılır?

Sarı, Cengiz . "Osmanlı Devleti Döneminde Kamu Hizmetlerinin Yürütülmesinde Avarız Vakıflarının Yeri ". TSBS Bildiriler Dergisi 2 (2022), https://doi.org/10.55709/TSBSBildirilerDergisi.2.200

Zotero Mendeley EN EndNote

Sivil toplum kuruluşlarının kamu hizmetlerine katılması yeni bir durum gibi görülse de vakıfların Türk-İslam Tarihi boyuncu aktif bir şekilde kamu hizmetlerine katıldığı bilinmektedir. Vakıf medeniyetinin yükselmesi diğer İslam ülkelerinde de olmakla birlikte bu kurum en parlak dönemini şüphesiz Osmanlı Devleti döneminde yaşamıştır. Öyle ki kamu hizmetlerinin büyük bir çeşitlilik kazandığı günümüzde dahi akla gelmeyecek birçok kamu hizmeti şaşırtıcı bir şekilde bu dönemde vakıflar tarafından yerine getirilmiştir. Osmanlı Devleti döneminde ihtiyaç duyulan alanlarda insanların bir araya gelerek vakıf oluşturdukları anlaşılmaktadır. Bunlardan birisi çalışma konumuz olan avarız vakıflarıdır. Osmanlı Devleti döneminde vergisini ödeyemeyen kişilerin vergisini ödemek amacıyla kurulan avarız vakıfları zamanla başka kamu hizmetlerinin görülmesi ile ilgili alanlarda da faaliyet göstermiştir. Süreç içerisinde avarız vergilerinin önemini kaybetmesi ve Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde bu verginin kaldırılması ile birlikte bu vakıflar tümden kamu hizmetlerine yönelmiştir. Mahiyeti süreç içerisinde değişen avarız vakıfları daha sonraki dönemlerde avarız akçesi ve avarız sandığı olarak adlandırılmıştır. Avarız vakıfları, mahalle halkının ortaklaşa yapması gereken işlerin masraflarını karşılamak için de kullanılmıştır. Bazı hayır sahipleri tarafından kendi mahallelerinde bulunan fakir kimseleri avarız türünden vergi yükünden kurtarmak için kurulan avarız vakıflarının gelirleri avarıza tahsis edilmiş, gelir yetmediği zaman verginin kalan kısmını mahalle halkı aralarında paylaşarak ödenmiş, vergi salımı olmadığı dönellerde ise vakfın geliri kamu hizmetine tahsis edilmiştir. Bunun yanında avarız vakıfları ihtiyacı olanlara borç para verme işlevi de görmüştür. Bu yönüyle para vakıfları, ellerindeki tuttukları paralardan elde edilen kârı, amaçlarını gerçekleştirmek için sarf etmiştir. Avarız vakıfları zamanla birçok kamu hizmetinin görülmesi ile ilgili alanlarda da faaliyet gösterdiğinden Cumhuriyet’in kurulması ile birlikte bu vakıflar belediyelere ve köylere devrolunmuştur.

Although it seems like a new situation for non-governmental organizations to perform public services, It is seen that they actively participated in public services throughout Turkish-Islamic History. Although the rise of the waqfs was also in other Islamic countries, this institution undoubtedly lived its brightest period in the Ottoman State Period. So much so that even today, when public services have gained a great variety, many public services that cannot be thought of have been surprisingly fulfilled by waqfs. It is seen that people came together and formed waqfs in the areas needed during the Ottoman State Period. One of such waqfs is awariz waqfs. Although awariz waqfs were initially established to pay the tax of people who could not pay the awariz tax, these waqfs also operated in areas related to the provision of other public services over time. As time passed, awariz taxes lost their importance, and with the abolition of this tax in the last periods of the Ottoman Empire, these waqfs turned to public services altogether. Awariz waqfs, whose nature changed in the process, were called awariz akçe and awariz fund in later periods. Awariz waqfs were also used to cover the expenses of the works that the neighborhood's people had to do jointly. The revenues of awariz waqfs, which some philanthropists established to save the poor people in their neighborhoods from the awariz tax, were allocated to paying taxes, when the income was not enough, the remaining part of the tax was paid by sharing among the people of the neighborhood. In addition, awariz waqfs also functioned as lending money to needy people. In this respect, cash foundations spent the profits from the money they held to achieve their goals. Since Awariz waqfs also operated in areas related to performing many public services over time, these waqfs were transferred to municipalities and villages with the establishment of the Republic.