Zenginliği Yeren Uydurma Rivayetlerin Yarattığı Sosyolojik Etkilerin Teo-Stratejik Boyutu

Habib Celaleddin Kartal

doi:10.55709/TSBSBildirilerDergisi.421

Dr. Habib Celaleddin Kartal Millî Eğitim Bakanlığı, Çanakkale, Türkiye 0000-0001-8449-7445

DOI:

Nasıl Atıf Yapılır?

Kartal, Habib Celaleddin . "Zenginliği Yeren Uydurma Rivayetlerin Yarattığı Sosyolojik Etkilerin Teo-Stratejik Boyutu". TSBS Bildiriler Dergisi 3 (2023), 42-45, https://doi.org/10.55709/TSBSBildirilerDergisi.421

Zotero Mendeley EN EndNote

Hadislerin, Hz. Peygamber’e aidiyetleri nedeniyle Müslüman toplumlar üzerinde büyük sosyolojik etkiye sahip olduğunu söylemek mümkündür. Aynı şekilde peygambere atfen uydurulan ve hadis zannedilen uydurma rivayetler de benzer sosyolojik etkiye sahip olmuştur. Her ne kadar hadis diye uydurulan rivayetler başlangıçta stratejik bir amaç için uydurulmuş olmasa da sonradan güç mücadelesi ve toplumsal etki bileşenlerine eklemlenerek stratejik amaçlar için kullanılır olmuşlardır. Çalışmada uydurma kategorisinde ele alınan örnekler üzerinden hadis diye nitelenen uydurma rivayetlerin daha sonra nasıl stratejik olarak kullanılabildikleri gösterilmiştir. Bu bağlamda çalışmanın konusu, İslam dünyasında ortaya çıkan uydurma rivayetlerin yarattığı sosyolojik etkinin teo-stratejik boyutunu ortaya koymaktır. Burada uydurma rivayetlerle kastedilen ise bütün uydurma rivayet örneklerinin verilmesi değil, sosyolojik etki gücü yüksek az sayıda uydurma rivayet örneği ile teo-stratejik boyutun ele alınmasıdır. “Mümin için ölüm hayattan, fakirlik zenginlikten, zillet izzetten daha hayırlıdır. Ümmetin en şerlisi kim denildi. Resulullah da zenginlerdir dedi”, gibi Müslüman toplumlara ekonomi üzerinden sosyolojik müdahaleyi kolaylaştıran rivayetler, çalışmada ele alınan en önemli uydurma rivayetlerdir. Uydurma rivayetlerin geçmiş, şimdi ve gelecek bağlamında toplumsal olana etkisi ve toplumsalla ilişkisi bu anlamda hem doğrudan hem dolaylıdır. Bu açıdan çalışmada hadis diye bilinen uydurma rivayetler kapsamında ele alınan rivayetlerin hangi teo-sosyolojik müdahalelere nasıl kapı araladığı gösterilmektedir. Yine, bu çalışmada ele alınan uydurma rivayetler üzerinden dinin ne olduğu değil nasıl yaptığı hususu, uydurma rivayetlerin stratejik kullanımlarını göstermek açısından önem arz etmektedir. İslam toplumları için uydurma rivayetler üzerinden oluşturulan sosyolojik etkinin orta ve uzun vadedeki olumsuz sonuçları bir gerçekliktir. Çalışmanın amacı, Hz. Peygamber’e atfedilen ve “zenginliği yeren” uydurma rivayetlerin İslam toplumlarındaki sosyolojik etkisini göstermek suretiyle meseleyi, stratejik pencereden yorumlamaya da katkı sağlamaktır. Uydurma olduğu üzerinde hadis âlimlerinin ittifakı ile kesin olan uydurma rivayetlerin bir taraftan din ile bir taraftan da toplumu ilgilendirmeleri sebebiyle sosyoloji ve tarih ile olan ilişkisi disiplinler arası bir yaklaşımı zorunlu kılmaktadır. Bu bağlamda çalışmada disiplinler arası bir yaklaşıma uygun olarak nitel araştırma yöntemlerinden biri olan doküman analizi kullanılarak yeteri kadar kaynak taranmış, yorumlanmış ve analiz edilmiştir. İslam dininin en önemli ikinci kaynağı olan hadisler üzerinden yeniden inşa edilen uydurma rivayetlerin teo-sosyolojik ve teo-stratejik boyutunun yeteri kadar araştırılmadığı, uydurma rivayet, sosyoloji ve güvenlik ilişkisinin ihmal edildiği görülmüştür. Uydurma rivayetler, uzun süreçte İslam toplumlarındaki zihniyet oluşumuna negatif yönde etki etmiştir. Uydurma rivayetlerin güç mücadelelerinde teo-sosyolojik müdahale aracı olarak kullanıldığını gösteren örnekler, konunun sadece din temelli ele alınarak geçiştirilecek kadar önemsiz bir konu olmadığını göstermektedir.
* Bu çalışma Prof. Dr. Özcan Güngör danışmanlığında Mart 2021 tarihinde tamamladığımız “Güç Mücadelesi Bağlamında Teo-Strateji ve Unsurları” başlıklı doktora tezi esas alınarak hazırlanmıştır (Doktora Tezi, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, 2021).

It's possible to say that due to their attribution to the Prophet Muhammad, hadiths have had a significant sociological impact on Muslim societies. Similarly, fabricated narratives falsely attributed to the Prophet, which are believed to be Hadiths, have also had similar sociological effects. Although the fabricated narratives initially weren't created for strategic purposes, they later became utilized for strategic goals by becoming intertwined with power struggles and components of societal influence. This study demonstrates how fabricated narratives labeled as Hadiths can be strategically used based on examples falling into the category of fabrication. The focus of the study is to reveal the theo-strategic dimension of the sociological impact created by fabricated narratives emerging in the Islamic world. Here, "fabricated narratives" refer not to all fabricated narratives but to a few highly sociologically influential examples, exploring their theo-strategic aspect. Notably, narratives such as "For a believer, death is better than life, poverty better than wealth, and humility better than honor. The worst members of the community are the wealthy," facilitate sociological interventions through economics in Muslim societies, making them crucial examples discussed in this study. The impact and relationship of fabricated narratives with the social context, past, present, and future, are both direct and indirect. The study showcases how the selected fabricated narratives under the guise of Hadiths enable various theo-sociological interventions. Furthermore, the study emphasizes not what religion is, but how it functions, through the strategic use of fabricated narratives. The negative long-term consequences of sociological impact created through fabricated narratives for Islamic societies are a reality. The study aims to contribute to interpreting the issue from a strategic perspective by showcasing the sociological impact of fabricated narratives criticizing wealth, attributed to Prophet Muhammad. The undeniable fabrication of these narratives necessitates an interdisciplinary approach involving sociology and history due to their relevance to both religion and society. Therefore, the study employs qualitative research methods, including document analysis, to adequately search, interpret, and analyze sources. It's apparent that the theo-sociological and theo-strategic dimensions of fabricated narratives reconstructed through Hadiths, the second most significant source of Islamic faith, have been inadequately explored. Examples indicating that fabricated narratives are used as theo-sociological intervention tools in power struggles demonstrate that the topic isn't insignificantly religious and can't be dismissed as such.
* This study is based on the doctoral dissertation entitled "Theo-Strategy and its Elements in the Context of Power Struggle", which was completed in March 2021 under the supervision of Prof. Dr. Özcan Güngör (Ph.D. Thesis, Ankara Yıldırım Beyazıt University, 2021).