İlahiyat Alanında Yurt Dışında Lisans ve Lisansüstü Eğitim: Almanya Örneği

Fatma Bayraktar Karahan

doi:10.55709/TSBSBildirilerDergisi.2.156

Dr. Fatma Bayraktar Karahan Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Ankara, Türkiye Yazar 0000-0002-1624-9623

DOI:

10.55709/TSBSBildirilerDergisi.2.156

Nasıl Atıf Yapılır

Bayraktar Karahan, Fatma . "İlahiyat Alanında Yurt Dışında Lisans ve Lisansüstü Eğitim: Almanya Örneği ". TSBS Bildiriler Dergisi 2 (2022), https://doi.org/10.55709/TSBSBildirilerDergisi.2.156

Zotero Mendeley EN EndNote

İslâm İlahiyatı alanında üniversite düzeyinde ilmî çalışmaların yapıldığı lisans ve lisansüstü eğitimin verildiği Batı ülkelerinden biri Almanya’dır. Almanya, ev sahipliği yaptığı beş milyondan fazla Müslüman nüfusu ve İslâm’a ilişkin oryantalistik çalışmalarda hayli köklü bir geleneğe sahip olması sebebiyle ayrı bir dikkati hak etmektedir. Buna ilaveten Türkiye’den 1960’larda başlayan iş göçü nedeniyle Türk asıllı Müslüman nüfusu ve 2010 tarihli Bilim Konseyi’nin tavsiye kararı ve Federal Eğitim ve Araştırma Bakanlığı’nın finansal desteği ile açılan İslâm İlahiyat Merkezleri, tebliğimizde Almanya örnekliğini öne çıkarmaktadır. Almanya’da üç şekilde yapılanan bir İslâm İlahiyat eğitiminden bahsetmek mümkündür. İlki 1477 yılı gibi erken bir dönemde Tübingen Eberhard Karls Üniversitesi’nde Hristiyan teleolojisi bölümünün bir yan disiplini şeklinde kurulmuş bulunan Şark Enstitüsü yapılanmalarıdır. Oryantalist bakış açısı ile çalışmalar yapan Şarkiyat bölümleri yanında bugün 20’nin üzerinde üniversitede var olan “İslâm Bilimleri/Islamwissenschaft” bölümleri ve 2000’li yılların başında açılmaya başlayan hâlihazırda sayısı 7’yi bulan “İslâm İlahiyat Enstitüleri/Merkezleri” de üçüncü bir yapıdır. Tebliğimizde oryantalist bakış açısı ile şekillenen Şarkiyat bölümleri yerine İslâm Bilimleri bölümleri ve öncelikli olarak İslâm din dersi öğretmenleri ve din görevlisi yetiştirme amacı ile kurulan İslâm İlahiyatları üzerinde durulacaktır. İslâm Bilimleri, İslâmî Din Öğretimi, İslâmî Çalışmalar, İslâmî-dinî Çalışmalar, İslâmî Şark Çalışmaları, Asya Çalışmaları, Arap Çalışmaları, İran Çalışmaları, Türk Tarihi Çalışmaları, İslâm Dünyasının Dilleri ve Kültürleri, Dinî Bilimler şeklinde isimler alan farklı üniversite ve Yüksekokullarda lisans ve yüksek lisans programları bulunmaktadır. Ayrıca Modern İslâm Dünyası, Modern Çağda İslâm Dünyası, Arap-İslâm-Sami Çalışmaları, İslâm Dünyasının Çeşitliliği isimlerinde de yüksek lisans programları bulunmaktadır. Kuruluş amaçları, misyon ve müfredatlarına uygun olarak söz konusu fakültelerin İslâm İlahiyatına farklı katkılarının bulunacağı ve Türkiye’deki İlahiyat/İslâmî İlimler Fakülteleri ile karşılıklı ilişkilerinin olması gerektiği kabul edilmelidir. Tebliğimizde Almanya’daki İlahiyat eğitiminin İslâm Bilimleri ve İlahiyat Fakülteleri arasındaki farklar da dikkate alınarak Türkiye’deki İlahiyat eğitimine katkısı bağlamında ele alınması hedeflenmektedir. Akademisyen ve öğrencilerinin Müslüman olma şartının bulunmadığı İslâm Bilimleri Bölümlerine karşın İslâm İlahiyat Merkezleri din görevlisi/imam yetiştirme amaçlarına uygun olarak akademik kadrosunu oluştururken Almanya’da dinî cemaat niteliği taşıyan yapıların görüşlerini dikkate almaktadır. Buna ilaveten öğretmenlik eğitimi veren bölümlerinde “mezhebe bağlı” bir eğitim vurgulanırken İslâm İlahiyat bölümlerinde “mezhepler üstü” bir eğitim vurgusu programlarında dikkat çekmektedir. Yine İslâm İlahiyatlarında İslâm Bilimleri bölümlerinden farklı olarak tefsir, Sistematik teoloji (temel teoloji, dogmatik, ahlak/etik, İslâmî ekümenizm), Tarihsel teoloji (sünnet, kelâm, mistisizm, felsefe vb.), İslâm hukuku ve hukuk metodolojisi, Pratik ‘teoloji’ ve Din Eğitimi alanlarının varlığı Bilim Konseyi tavsiyesine dayalı olarak mevcuttur.

Germany is one of the Western countries where undergraduate and graduate education is given at the university level in the field of Islamic Theology. Germany deserves special attention because of the more than five million Muslim population it hosts and because it has a well-established tradition in orientalist studies of Islam. In addition, the Muslim population of Turkish origin due to business immigration from Turkey that started in the 1960s, the recommendation of the Science Council in 2010, and the Islamic Theology Centers opened with the financial support of the Federal Ministry of Education and Research, highlight the example of Germany in our paper. It is possible to talk about an Islamic theological education in Germany that is structured in three ways. The first is the Oriental Institute, which was established as a sub-discipline of the Christian teleology department at the Eberhard Karls University of Tübingen as early as 1477. In addition to the Orientalist departments working with an orientalist perspective, the “Islamic Sciences/Islamwissenschaft” departments exist in more than 20 universities today and the “Islamic Theology Institutes/Centers,” which started to be opened in the early 2000s, are the third structure. In our paper, we will focus on Islamic Sciences departments instead of Orientalist departments, which are shaped with an orientalist perspective, and Islamic Theology, which was established primarily to train Islamic religion teachers and religious officials. There are Bachelor’s and Master's Degrees in different universities and colleges named Islamic Sciences, Islamic Religious Education, Islamic Studies, Islamic-Religious Studies, Islamic Oriental Studies, Asian Studies, Arabic Studies, Iranian Studies, Turkish History Studies, Languages and Cultures of the Islamic World, Religious Sciences. In addition, there are master's degree programs in the names of the Modern Islamic World, the Islamic World in the Modern Era, Arab-Islamic-Semitic Studies, and the Diversity of the Islamic World. It should be accepted that these faculties will have different contributions to Islamic Theology in accordance with their founding goals, mission, and curricula and that they should have mutual relations with the Faculties of Theology / Islamic Sciences in Turkey. Our communique aims to discuss the contribution of Theological education in Germany to Theological education in Turkey, taking into account the differences between the Faculties of Islamic Sciences and Theology. Despite the Islamic Sciences Departments, where academics and students do not have to be Muslim, Islamic Theology Centers take into account the views of religious communities in Germany while forming their academic staff in accordance with the aims of training religious officials/imams. In addition, while a “denominational” education is emphasized in the departments that provide teacher education, a “supra-sectarian” education emphasis in Islamic Theology departments draws attention to their programs. Again, in Islamic Theology, different from Islamic Sciences departments, tafsir, Systematic theology (basic theology, dogmatics, ethics/ethics, Islamic ecumenism), Historical theology (sunnah, kalam, mysticism, philosophy, etc.), Islamic law and legal methodology, Practical 'theology' and Religious Education fields exist based on Science Council recommendation.