Cumhuriyet Dönemi Âlimlerinden Haydar Hatipoğlu ve İlmî Kişiliği

Muhammed Sait Hatipoğlu

doi:10.55709/TSBSBildirilerDergisi.2.213

Muhammed Sait Hatipoğlu (Doktora Öğrencisi) İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, İstanbul, Türkiye Yazar 0000-0001-8133-8334

DOI:

10.55709/TSBSBildirilerDergisi.2.213

Nasıl Atıf Yapılır

Hatipoğlu, Muhammed Sait . "Cumhuriyet Dönemi Âlimlerinden Haydar Hatipoğlu ve İlmî Kişiliği". TSBS Bildiriler Dergisi 2 (2022), https://doi.org/10.55709/TSBSBildirilerDergisi.2.213

Zotero Mendeley EN EndNote

Haydar Hatipoğlu 1929 yılında Diyarbakır’da dünyaya geldi. 1995 yılında Din İşleri Yüksek Kurulu üyesi olarak Hac vazifesini yapmak üzere gittiği Medine-i Münevvere’de vefat etti ve Cennetü’l-Bakī’ye defnedildi. Hatipoğlu’nun aile kökleri Hz. Peygamber’e (sav) ve Hz. Ömer’e dayanır. Baba tarafından yedinci dedesi olan Allame Molla Osman Efendi, Yusuf b. İbrahim Erdebili’nin (öl. 779/1377) Şafii fıkhına ait el-Envar li-a’mali’l-ebrâr’ı üzerine Haşiyetü’l-Kümmesra adlı bir haşiye yazmıştır. Bundan dolayı Hatipoğlu ailesi “Kümmesra evi” olarak bilinir. Hatipoğlu, Güneydoğu medreselerinden genç yaşında icazet almış, Diyanet İşleri Başkanlığı bünyesinde imamlık ve vaizlik görevlerinde bulunmuş ardından Siirt, Uşak, Afyon ve İzmir il müftüsü olarak görev yapmıştır. Son görevi Din İşleri Yüksek Kurul üyeliği olan Hatipoğlu, resmi görevlerinin yanı sıra dönemin ihtiyaçlarına uygun olarak çeşitli eserler kaleme almış Türkçe İslami ilimler literatürüne mütevazi katkılar sağlamıştır. Çalışmaları arasında en dikkat çekici olanı, Sünen-i İbn Mâce Tercüme ve Şerhi adlı eseridir. Türkiye’de Sünen-i İbn Mâce ilk kez Hatipoğlu tarafından tercüme edilmiştir. Bu çalışmasının en önemli yanlarından biri de kendisi tarafından çok kapsamlı 10 ciltlik bir şerh yazılmış olmasıdır. İbn Mâce hadislerinin en belirgin özelliği fıkıh konuları üzerine bina edilmiş olmasıdır. Dolayısıyla Hatipoğlu’nun İbn Mâce üzerine yapmış olduğu çalışma kendisinin fıkıh alanındaki otoritesini de yansıtmaktadır. Bununla birlikte fıkıh ve tefsir konularıyla ilgili tartışmalı konularda bilimsel reddiye türü eserler de kaleme almıştır. Materyalist dünya görüşüne ilmî cevap niteliği taşıyan âhiretin varlığını ve haşrin ispatını akli deliller kullanmak suretiyle savunan akaid alanında iki özgün çalışması da bulunmaktadır. Ayrıca o tarih ve siyer gibi birçok alanda çeşitli eserler kaleme almıştır. Hatipoğlu’nun çalışmaları içerisinde henüz literatüre dâhil edilmeyen iki ciltlik önemli bir tefsir eseri mevcuttur. Vefat etmesinden dolayı yarım kalan bu çalışması Türkçe tefsir literatürüne yayımlanarak kazandırılması gereken önemli bir kitaptır. Yazar bu tefsirine özgün bir meâl de eklemiştir. Bu eserinde rivayet ve dirayet yöntemlerini mezcetmiştir. Ayrıca Ulumu’l-Kur’an, fıkıh, akaid ve tasavvuf konularını kendine özgün bakış açısıyla değerlendirirken yaşadığı dönemin sorunlarını da merkeze almış ve Kur’ân’ın içtimâî ve edebî hususiyetleri de göz önünde bulundurmuştur. Müellifin eserleri özellikle 1960-1990 yılları arasında Türkiye’de yapılan dinî tartışmaların mahiyetini anlamamıza yardımcı olacak bir nitelik arz etmektedir.

Haydar Hatipoglu was born in Diyarbakir in 1929. He was buried in Jannat Jannat al-Baqī, who died in Al Madinah Al Munawwarah, where he went to perform his pilgrimage as a member of the High Council of Religious Affairs in 1995. Hatipoglu's family roots are based on Prophet Muhammad (PBUH) and Hazrat Omar Allama Molla Osman Efendi, who was his seventh paternal grandfather, wrote an annotation called Hashiyātu'l-Kummathra on the work of Ibrahim Ardabili's (d. 779/1377) al-Anwar li-amali'l-abrār, which belongs to Shafi'ī fiqh. For this reason, the Hatipoğlu family is known as the "Kummasra house". Hatipoglu received his license from the Southeast madrasahs at a young age and worked as an imam and preacher in the Presidency of Religious Affairs, and later served as the provincial mufti of Siirt, Usak, Afyon, and Izmir. Lastly, he served as a member of the High Council of Religious Affairs. In addition to his official duties, Hatipoglu wrote various works in accordance with the needs of the period and made modest contributions to Turkish Islamic sciences literature. The most striking one among his works is his work called Sünen-i İbn Mâce Tercemesi ve Şerhi [Sunan Ibn Majah Translation and Commentary]. Hatipoglu in Turkey first translated Sunan Ibn Majah. One of the most important aspects of this work is that he wrote a very comprehensive 10-volume commentary. The most distinctive feature of Ibn Majah's hadiths is that they are built on fiqh issues. Therefore, Hatipoglu's work on Ibn Majah also reflects his authority in the field of fiqh. However, he wrote scientific refutation-type works on controversial topics related to fiqh and tafsīr. He also prepared two original works in the field of ʿaqīda, which defends the existence of the hereafter and the proof of the resurrection, which is a scientific answer to the materialist worldview using rational proofs. In addition, he wrote various works in many fields, such as history and sirah. Among Hatipoğlu's works, an important two-volume tafsir work has not yet been included in the literature. This work, which was left unfinished due to his death, is an important book that should be published in Turkish tafsir literature. The author has also added an original translation to this commentary. In this work, he combined the methods of narration and wisdom. In addition, Ulum al-Qurʾān, while evaluating the issues of fiqh, ʿaqīda, and mysticism from his unique point of view, also focused on the problems of the period he lived in. He also considered the social and literary characteristics of the Qurʾān. The author's works have a quality that will help us understand the nature of the religious debates in Turkey, especially between the years 1960-1990.