Delhi Türk Sultanlığı’nın Hint Dillerindeki Kaynakları: Ṭhakkura Pherū ve Eserleri

Yasin Tekin

doi:10.55709/TSBSBildirilerDergisi.2.83

Yasin Tekin (Doktora Öğrencisi) Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir, Türkiye 0000-0001-5247-2956

DOI:

10.55709/TSBSBildirilerDergisi.2.83

Nasıl Atıf Yapılır?

Tekin, Yasin . "Delhi Türk Sultanlığı’nın Hint Dillerindeki Kaynakları: Ṭhakkura Pherū ve Eserleri". TSBS Bildiriler Dergisi 2 (2022), https://doi.org/10.55709/TSBSBildirilerDergisi.2.83

Zotero Mendeley EN EndNote

Bu çalışmada Delhi Türk Sultanlığı’nın 12. - 14. yüzyıllar arasında Hindistan’da kaleme alınmış gayrimüslim kaynakları tanıtılarak temel özellikleri, tarihsel kaynak değeri ile bu açıdan sahip oldukları bazı problemleri özetlenmiştir. Hindistan alt kıtasında kurulmuş bir Orta Çağ devleti olarak Delhi Türk Sultanlığı oldukça zengin birincil kaynak çeşitliliğine sahiptir. Bu kaynakların büyük bir bölümü Müslüman şahsiyetler tarafından Farsça yazılmış olsa da sultanlığın gayrimüslim tebaası tarafından yazılmış oldukça önemli eserler bulunmaktadır. Bu nedenle çalışmanın kapsamı 12. – 14. yüzyıllar arasında Hindistan’ın yerel dillerinde (Sanskrit, Prakrit vd.) yazılmış eserler olarak belirlenmiştir. Bu eserlerin ulusal literatürümüzdeki Delhi Türk Sultanlığı çalışmalarında birkaç küçük atıf dışında kullanılmadığı tespit edilmiştir. Dolayısıyla bu kaynakların neşir ve çevirilerinin tanıtılması Türkiye’de yürütülen Delhi Türk Sultanlığı ve Hindistan çalışmalarına farklı bir perspektif ve derinlik kazandıracağı muhakkaktır. Bu bakımdan Halacîler devrinde hazinedârlık makamında hizmet vermiş Cayin bir memur olan Ṭhakkura Pherū’nun (d. yak. M. 1270) eserlerinin çok değerli bilgiler ihtiva ettiği belirlenmiştir. Pherū, muhtelif konularda yedi farklı eser bırakmış çok yönlü bir âlimdir. Apabhraṃśa diyalektinde yazılmış eserleri 1946 yılında gün yüzüne çıkarılmış ve peyderpey neşir ve İngilizce tercümeleri ile kullanıma sunulmuştur. Kaleme aldığı eserlerinden Jyotiṣasāra astronomi ve astroloji, Dhūtātpatti metalürji, Dravyaparikṣā nümismatik ve kur farkları, Ganitasāra aritmetik, Vastusāra mimari ve ikonografi, Rayaṇaparikkhā ise gemoloji (değerli taş bilimi) hakkındadır. Bunlar dışında Cayin dinî literatürü içerisinde değerlendirilen başka eserlere de imza attığı belirlenmiştir. M. 1291 – 1323 aralığında yazıldığı anlaşılan mezkûr eserlerden Dravyaparikṣā ve Rayaṇaparikkhā’nın Hindistan’ın orta çağlardaki ekonomik vaziyetine dair çok kıymetli veriler sunan mahsul/arazi ya da sikke/alaşım oranlarını gösteren tablolar, cetveller ve açıklamalar içerdiği tespit edilmiştir. Geleneksel Hint metrik ve ağırlık sistemlerine göre oluşturulmuş bu tablolardaki veriler, modern ölçüm standartlarına çevrilerek Türkçe literatüre kazandırılmıştır. Ayrıca Pherū’nun verdiği satır arası bilgilerin Delhi Türk Sultanlığında Müslüman - gayrimüslim ilişkilerinin mahiyetine dair önemli göstergeler barındırdığı ortaya konulmuştur. Çalışmanın sonunda Pherū’nun eserleri üzerine yapılacak detaylı uzman değerlendirmelerinin sadece Delhi Türk Sultanlığı çalışmalarına değil Orta Çağ bilim tarihi literatürüne de önemli katkılar sağlayacağına dikkat çekilmektedir.

In this study, the sources of the Delhi Turkish Sultanate written in Indic languages between the 12th and 14th centuries are introduced. Their essential features, historical value, and some problems are summarized in this respect. The Delhi Turkish Sultanate has a vibrant diversity of primary sources. Although most of these sources were written in Persian by Muslim names, there are also significant works written in the prevalent languages (Sanskrit, Prakrit, etc.) in the Indian subcontinent by the non-Muslim subjects of the Sultanate. Accordingly, the scope of the study has been determined as the works written in the Indic languages (Sanskrit, Prakrit, etc.) between the 12th and 14th centuries. Introducing the publications and translations of these sources, which are almost unknown to our academic writings and are not used in history studies except for a few minor references, may gain a different perspective and depth to the studies of Delhi Sultanate and medieval India carried out in Turkey. Therein, it has been determined that the works of Ṭhakkura Pherū (b. ca. 1270 A.D.), a Jain assayer who served in the Sultanate's treasury during the Khaljī dynasty, contain precious information. Pherū is a versatile scholar who has left seven works on miscellaneous subjects. His works, written in the Apabhraṃśa dialect, were unearthed in 1946 and were gradually made obtainable in publications and English translations. Some of his identified works are: Jyotiṣasāra is about astronomy and astrology, Dhūtātpatti is about metallurgy and perfumery, Dravyaparikṣā is about numismatics and exchange of coins, Ganitasāra is about arithmetic, Vastusāra is about architecture and iconography, and Rayaṇaparikkhā is about gemology. Besides these, there are other monographs assessed in the Jain religious literature. It has been determined that Dravyaparikṣā and Rayaṇaparikkhā, which are among the aforementioned works written between 1291 and 1323 A.D., contain tables, lists, and explanations showing the crop/land or coin/alloy ratios, which provide precious data on the economic circumstances of India in the middle ages. The data in these tables, created according to the Indian medieval metric and weight systems, were translated into modern measurement standards through English translations and evaluations and brought to Turkish literature. Moreover, it has been revealed that the interlinear information provided by Pherū holds essential glimpses into the essence of Muslim-non-Muslim relations in the Sultanate. At the end of the study, it is pointed out that detailed expert evaluations of Pherū's works will make significant contributions not only to the studies of the Delhi Turkish Sultanate but also to the medieval science history literature.